TỰ QUÁI

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê

Tự Quái gồm 21 Tiết

(Thượng Kinh: 9 Tiết đầu. Hạ Kinh: 12 Tiết sau)

Tiết 1.

有天地, 然後萬物生焉。盈天地之間者, 唯萬物, 故受之以屯, 屯者盈也。

Hữu Thiên địa. Nhiên hậu vạn vật sinh yên. Doanh thiên địa chi gian giả duy vạn vật. Cố thụ chi dĩ Truân. Truân giả doanh dã.

Dịch. Tiết 1.

Đất trời rồi mới quần sinh,

Quần sinh đầy dẫy, quán doanh đất trời.

Truân là sơ khởi pha phôi,

Truân là muôn vật sinh sôi tràn đầy.

Tiết 2.

屯者物之始生也。物生必蒙, 故受之以蒙。蒙者蒙也, 物之稚也。物稚不可不養也, 故受之以需。需者飲食之道也。飲食必有訟, 故受之以訟。

Truân giả vật chi thủy sinh dã. Vật sinh tất Mông. Cố thụ chi dĩ Mông. Mông giả Mông dã. Vật chi trĩ dã. Vật trĩ bất khả dưỡng dã. Cố thụ chi dĩ Nhu. Nhu giả ẩm thực chi đạo dã. Ẩm thực tất hữu dụng. Cố thụ chi dĩ Tụng.

Dịch. Tiết 2.

Truân là vạn vật chào đời,

Hãy còn mông muội, chơi vơi lạ lùng,

Cho nên tiến tới quẻ Mông,

Mông là dốt nát, mịt mùng, thơ ngây.

Thơ ngây, nuôi nấng mớ hay,

Cho nên kế tiếp quẻ này là Nhu.

Nhu là ẩm thực, ấm no,

Uống, ăn tất sẽ đôi co tụng đình,

Cho nên quẻ Tụng tiếp sinh.

Tiết 3.

訟必有眾起, 故受之以師。師者眾也。眾必有所比, 故受之以比。比者比也。

Tụng tất hữu chúng khởi. Cố thụ chi dĩ Sư. Sư giả chúng dã. Chúng tất hữu sở Tỉ. Cố thụ chi dĩ Tỉ. Tỉ giả Tỉ dã.

Dịch. Tiết 3.

Tranh giành bè bạn, âu đành nổi lên,

Quẻ Sư vì thế tiếp liền,

Sư là quần chúng đua chen xa gần,

Người đông, cần phải hợp quần,

Cho nên, quẻ Tỉ theo chân tiếp liền.

Tỉ là tương hợp, tương liên.

Tiết 4.

比必有所畜也, 故受之以小畜。物畜然後有禮, 故受之以履。履而泰, 然後安, 故受之以泰。

Tỉ tất hữu sở Súc. Cố thụ chi dĩ Tiểu Súc. Vật Súc nhiên hậu hữu Lễ. Cố thụ chi dĩ Lý. Lý nhi Thái, Nhiên hậu an. Cố thụ chi dĩ Thái.

Dịch. Tiết 4.

Người đông, phải biết chế kiềm, mới hay,

Thế nên, Tiểu Súc theo ngay,

Chế kiềm, rồi mới có ngày lễ nghi.

Cho nên, Lý hiện đoan nghê,

Lý là lễ phép, dễ bề thái khang.

Thái khang, âu sẽ bình an.

Cho nên quẻ Thái đường hoàng theo sau.

Tiết 5.

泰者通也。物不可以終通, 故受之以否。物不可以終否, 故受之以同人。與人同者, 物必歸焉, 故受之以大有。有大者不可以盈, 故受之以謙。有大而能謙。必豫, 故受之以豫。

Thái giả thông dã. Vật bất khả di chung thông. Cố thụ chi dĩ Bĩ. Vật bất khả dĩ chung Bĩ. Cố thụ chi dĩ Đồng Nhân. Dữ nhân đồng giả. Vật tất quy yên. Cố thụ chi dĩ Đại Hữu. Hữu đại giả bất khả dĩ doanh. Cố thụ chi dĩ Khiêm. Hữu đại nhi năng Khiêm. Tất Dự. Cố thụ chi dĩ Dự.

Dịch. Tiết 5.

Thái là thông suốt, thông lầu,

Muôn loài hồ dễ gót đầu hanh thông.

Cho nên Bĩ khởi loa lung,

Muôn loài hồ dễ khốn cùng mãi chăng.

Cho nên tiếp đến Đồng Nhân,

Được người, vật cũng theo chân về mình.

Cho nên Đại Hữu mới sinh,

Có nhiều, chớ có ỷ mình tự kiêu.

Quẻ Khiêm vì vậy tiếp theo,

Có, mà khiêm tốn có nhiều danh thơm.

Cho nên quẻ Dự tiếp luôn.

Tiết 6.

豫必有隨, 故受之以隨。以喜隨人者必有事。故受之以蠱。蠱者事也。有事而後可大, 故受之以臨。臨者大也。

Dự tất hữu Tùy. Cố thụ chi dĩ Tùy. Di hĩ tùy nhân giả tất hữu sự. Cố thụ chi dĩ Cổ. Cổ giả sự dã. Hữu sự nhi hậu khả đại. Cố thụ chi dĩ Lâm. Lâm giả đại dã.

Dịch. Tiết 6.

Danh thơm, tiếng tốt thời thường người theo.

Quẻ Tùy vì thế nối điêu,

Vui theo người ắt có nhiều sự sinh.

Cho nên quẻ Cổ tiếp thành,

Cổ là công chuyện thi hành trước sau.

Công nhiều, sau sẽ lớn ca,

Cho nên quẻ nối tiếp vào là Lâm,

Lâm là cao đại, vượt tầm.

Tiết 7.

物大然後可觀, 故受之以觀。可觀而後有所合, 故受之以噬嗑。嗑者合也。物不可以苟合而已。故受之以賁。賁者飾也。致飾然後亨, 則盡矣。故受之以剝。剝者剝也。

Vật đại nhiên hậu khả quan. Cố thụ chi dĩ Quan. Khả quan nhi hậu hữu sở hợp. Cố thụ chi dĩ Phệ Hạp. Hạp giả hợp dã. Vật bất khả dĩ cẩu hợp nhi dĩ. Cố thụ chi dĩ Bí. Bí giả sức dã.Trí sức nhiên hậu hanh tắc tận hỹ. cố thụ chi dĩ Bác. Bác giả Bác dã.

Dịch. Tiết 7.

Lớn lên rồi sẽ được xa gần ngắm trông,

Cho nên Quan mới lâm vòng,

Quan là chiêm ngưỡng, ngắm trông xa gần.

Ngắm, trông sẽ hợp sẽ thân,

Cho nên Phệ Hạp theo chân hình thành.

Phệ Hạp là hợp đã đành,

Hơp nhau, đâu phải mặc tình nhố nhăng,

Cho nên quẻ Bí theo chân,

Bí là trang sức, vẻ văn, rỡ ràng.

Khi mà văn vẻ đường hoàng,

Quá hay, rồi cũng sẽ tàn, sẽ suy,

Cho nên Bác tiếp chu kỳ,

Bác là bác lạc, suy vi, điêu tàn.

Tiết 8.

物不可以終盡。剝窮上反下。故受之以復。復則不妄矣。故受之以無妄。有無妄然後可畜。故受之以大畜。

Vật bất khả dĩ chung tận. Bác cùng thượng phản hạ. Cố thụ chi dĩ Phục. Phục tắc bất vọng hỹ. Cố thụ chi dĩ Vô Vọng. Hữu Vô Vọng nhiên hậu khả súc. Cố thụ chi dĩ Đại Súc.

Dịch. Tiết 8.

Sự đời đâu mãi tan hoang,

Bác cùng, trên dưới đôi đàng trở trăn.

Cho nên Phục sẽ theo chân,

Phục rồi sẽ hết lỗi lầm đơn sai.

Rồi ra, Vô Vọng tiếp ngôi,

Hết lầm, nhân đức, theo thời chứa chan.

Cho nên Đại Súc tiếp hàng,

Một khi súc tụ, lo đàng dưỡng nuôi.

Tiết 9.

物畜然後可養, 故受之以頤﹔ 頤者養也。不養則不可動, 故受之以大過。物不可以終過, 故受之以坎。坎者陷也。陷必有所麗, 故受之以離。離者麗也。

Vật súc nhiên hậu khả dưỡng. Cố thụ chi dĩ Di. Di giả dưỡng dã. Bất dưỡng tắc bất khả động. Cố thụ chi dĩ Đại Quá. Vật bất khả dĩ chung quá. Cố thụ chĩ dĩ Khảm. Khảm gỉ hãm dã. Hãm tất hữu sở lệ. Cố thụ chi dĩ Ly. Ly giả lệ dã.

Dịch. Tiết 9.

Cho nên Di mới nối đuôi,

Di là di dưỡng muôn loài trước saụ

Có nuôi, chuyển động mới mầu,

Cho nên Đại Quá sẽ âu tiếp vào.

Sự đời tiến mãi được sao?

Cho nên quẻ Khảm đón rào, vây ngăn.

Khảm là gặp bước gian truân,

Gian truân nên mới lo phần dựa nương.

Cho nên Ly mới tiếp luôn,

Ly là nương tựa, rõ ràng đâu chơi.

HẠ KINH: BẮT ĐẦU TỪ TIẾT 10

Tiết 10.

有天地, 然後有萬物。有萬物, 然後有男女。有男女, 然後有夫婦。有夫婦, 然後有父子。有父子, 然後有君臣。有君臣, 然後有上下。有上下, 然後禮儀有所錯。

Hữu thiên địa. Nhiên hậu hữu vạn vật. Hữu vạn vật. Nhiên hậu hữu nam nữ. Hữu nam nữ. Nhiên hậu hữu phu phụ. Hữu phu phụ, nhiên hậu hữu phụ tử. Hữu phụ tử, nhiên hậu hữu quân thần. Hữu quân thần, nhiên hậu hữu thượng hạ. Hữu thượng hạ, nhiên hậu lễ nghĩa hữu sở thố.

Dịch. Tiết 10.

Thoạt tiên có Đất, có Trời,

Rồi ra vạn vật, muôn loài mới sinh.

Loài sinh nam nữ phân trình,

Có nam có nữ, sẽ sinh vợ chồng.

Vợ chồng nối kết giải đồng,

Vợ chồng nên mới có giòng cha con.

Quân thần, do đó tiếp luôn,

Rồi ra trên dưới, kém hơn phân trình.

Dưới trên, lễ nghĩa sẽ sinh,

Tôn ti, đẳng cấp, mới thành lễ nghi.

Tiết 11.

夫婦之道, 不可以不久也, 故受之以恆﹔ 恆者久也。

Phu phụ chi đạo. Bất khả dĩ bất cửu dã. Cố thụ chi dĩ Hằng. Hằng giả cửu dã.

Dịch. Tiết 11.

Vợ chồng là chuyện trường kỳ,

Quẻ Hằng mới lấy mà ghi lẽ Hằng,

Hằng là bền vững cửu trường.

Tiết 12.

物不可以久居其所, 故受之以遯。遯者退也。物不可終遯, 故受之以大壯。物不可以終壯, 故受之以蠱。蠱者進也。進必有所傷, 故受之以明夷。夷者傷也。傷於外者, 必反其家, 故受之以家人。

Vật bất khả dĩ cửu cư kỳ sở. Cố thụ chi dĩ Độn. Độn giả thoái dã. Vật bất khả dĩ chung Độn. Cố thụ chi dĩ Đại Tráng. Vật bất khả dĩ chung tráng. Cố thụ chi dĩ Tấn. Tấn giả tiến dã. Tiến tất sở hữu thương. Cố thụ chi dĩ Minh Di. Dĩ giả thương dã. Thương ư ngoại giả tất phản kỳ gia. Cố thụ chi dĩ Gia Nhân.

Dịch. Tiết 12.

Vật đâu ở mãi, ở thường một nơi,

Cho nệ Độn mới tiếp ngôi.

Độn là lui gót, tùy thời tránh đi.

Đời mà trốn mãi cũng kỳ,

Nên rằng: Đại Tráng để ghi quật cường.

Mạnh rồi, chẳng lẽ mạnh suông,

Cho nên quẻ Tấn vẽ đường tiến lên,

Tiến trình, âu lắm oan khiên,

Minh Di vì vậy nói lên sự tình.

Di là thương tổn, điêu linh,

Ra ngoài thương tổn, mới quanh về nhà.

Gia Nhân vì thế mới ra ...

Tiết 13.

家道窮必乖, 故受之以睽﹔ 睽者乖也。乖必有難, 故受之以蹇。蹇者難也。物不可終難, 故受之以解。解者緩也。

Gia đạo cùng tất quải. Cố thụ chi dĩ Khuê. Khuê giả Quải dã. Quải tất hữu nạn. Cố thụ chi dĩ Kiển. Kiển giả nạn dã. Vật bấ khả dĩ chung nạn. Cố thụ chi dĩ Giải. Giải giả hoãn dã.

Dịch. Tiết 13.

Gia nhân bàn chuyện nhân gia,

Nhà không khéo trị, sẽ ra quải gàng,

Cho nên Khuế mới ló dàng.

Khuê là gàng quải, xốn xang, chia lìa.

Quải gàng, hoạn nạn sẽ kề,

cho nên, Kiển mới theo Khuê xen vàọ

Kiển là hoạn nạn, gian lao,

Nhưng mà gian khổ đâu nào mãi đâu?

Cho nên Giải tiếp theo sau,

Giải là cởi mở, ngõ hầu chơi ngơi.

Tiết 14.

緩必有所失, 故受之以損。損而不已, 必益, 故受之以益。益而不已, 必決, 故受之以夬。夬者決也。決必有所遇, 故受之以姤。姤者遇也。

Hoàn tất hữu sở thất. Cố thủ chi dĩ Tổn. Tổn nhi bất di tất ích. Cố thụ chi dĩ Ích. Ích nhi bất dĩ tất quyết. Cố thụ chi dĩ Quải. Quải giả quyết dã.Quyết tất hữu sở ngộ. Cổ thụ chi dĩ Cấu. Cấu giả ngộ dã.

Dịch. Tiết 14.

Chơi ngơi,mất mát hẳn rồi,

Tổn là tổn mãi, tổn lâu,

Rồi ra cũng lúc tới cầu gia tăng,

Cho nên Ích mới theo chân,

Tăng mà tăng mãi, có lần chia phôi.

Cho nên Quải mới tiếp ngôi,

Quải là phân tán, lìa rời, ly tan,

Chia rồi, lại gặp mới ngoan,

Cho nên Cấu mới có đàng theo ngaỵ

Cấu là gặp gỡ duyên may.

Tiết 15.

物相遇而後聚, 故受之以萃。萃者聚也。聚而上者, 謂之升, 故受之以升。升而不已必困, 故受之以困。困乎上者必反下, 故受之以井。

Vật tương ngộ nhi hậu tụ. Cố thụ chi dĩ Tụy. Tụy giả tụ dã. Tụ nhi thượng giả vị chi thăng. Cố thụ chi dĩ Thăng. Thăng nhĩ bất dĩ tất Khốn. Cố thụ chi dĩ Khốn. Khốn hồ thượng giả tất phản hạ. Cố thụ chi dĩ Tỉnh.

Dịch. Tiết 15.

Gặp rồi quân tử có ngày mới nên,

Cho nên Tụy tiếp theo liền,

Tụy là tụ tập tương liên kim bằng.

Tụ mà thượng tiến là Thăng,

Lên cao, cao mãi đành rằng tai ương,

Cho nên Khốn tả nhiễu nhương,

Cao mà khốn nạn, sẽ thường xuống sâu.

Cho nên Tỉnh tiếp theo sau.

Tiết 16.

井道不可不革, 故受之以革。

Tỉnh đạo bất khả cách. Cố thụ chi dĩ di Cách.

Dịch. Tiết 16.

Giếng thời chẳng thể gót đầu chẳng thay,

Cho nên Cách tiếp theo ngay.

Tiết 17.

革物者莫若鼎, 故受之以鼎。主器者莫若長子, 故受之以震。震者動也。物不可以終動, 止之, 故受之以艮。艮者止也。物不可以終止, 故受之以漸。漸者進也。進必有所歸, 故受之以歸妹。得其所歸者必大, 故受之以豐。豐者大也。

Cách vật giả mạc nhược Đỉnh. Cố thụ chi dĩ Đỉnh. Chủ khí giả mạc nhược trưởng tử. Cố thụ chi dĩ Chấn. Chấn giả động dã. Vật bất khả dĩ chung động. Chỉ chi. Cố thụ chi dĩ Cấn. Cấn giả chỉ dã. Vật bất khả dĩ cung chỉ. Cố thụ chi dĩ Tiệm. Tiệm giả tiến dã. Tiến tất hữu sở quy. Cố thụ chi dĩ Qui Muội. Đắc kỳ sở qui giả tất đại. Cố thụ chi dĩ Phong. Phong giả đại dã.

Dịch. Tiết 17.

Đổi thay mọi việc, Đỉnh nay nhất rồi,

Cho nên Đỉnh mới tiếp ngôi,

Giữ gìn khí cụ duy người trưởng nam.

Cho nên Chấn tiếp mối giường,

Chấn là chấn động, cương cường vần xoay.

Vật nào chuyển động mãi đây,

Động rồi cũng sẽ có ngày dừng chân.

Cho nên lấy Cấn mà ngăn,

Cấn là đình chỉ, dùng dằng chẳng đi.

Vật ngưng, rồi lại suy di,

Cho nên quẻ Tiệm hẹn kỳ tiến lên.

Tiệm là tiến mãi tiến thêm,

Tiến nhưng có chốn, có miền hồi quy,

Cho nên Qui Muội tiếp kỳ,

Có nơi quy đáo, ắt thì lớn lao,

Cho nên Phong mới tiếp vào,

Phong là phong đại, nhẽ nào chẳng to.

Tiết 18.

窮大者必失其居, 故受之以旅。旅而無所容, 故受之以巽。巽者入也。

Cùng đại giả tất thất kỳ cư. Cố thụ chi dĩ Lữ. Lữ nhi vô sở dung. Cố thụ chi dĩ Tốn. Tốn giả nhập dã.

Dịch. Tiết 18.

Quá to sẽ mất sở cư,

Cho nên quẻ Lữ bây chừ tiếp theo,

Lữ là chẳng chốn nương vào,

Lữ là chẳng có chốn nào dung thân.

Cho nên Tốn mới theo chân.

Tiết 19.

入而後說之, 故受之以兌﹔ 兌者說也。說而後散之,

故受之以渙﹔ 渙者離也。

Nhập nhi hậu duyệt chi. Cố thụ chi dĩ Đoài. Đoài giả duyệt dã. Duyệt nhi hậu tán chi. Cố thụ chi dĩ Hoán. Hoán giả Ly dã.

Dịch. Tiết 19.

Tốn vào, vả lại có phần sướng vui,

Cho nên nối tiếp là Đoài,

Đoài là vui sướng, vui rồi ly tan.

Cho nến lấy Hoán mà bàn,

Hoán la xẻ nghé, tan đàn phôi pha.

Tiết 20.

物不可以終離, 故受之以節。節而信之, 故受之以中孚。有其信者, 必行之, 故受之以小過。

Vật bất khả dĩ chung Ly. Cố thụ chi dĩ Tiết. Tiết nhi tín chi. Cố thụ chi dĩ Trung Phu. Hũu kỳ tín giả hành chi. Cố thụ chi dì Tiểu Quá.

Dịch. Tiết 20.

Chia ly, ly mãi ru mà?

Cho nên đến Tiết, Tiết là chừng thôi,

Có chừng, có mực rõ rồi,

Mực chừng tiết độ, người người sè tin.

Trung Phu vì thế tiêép thêm,

Tin rồi, công việc tấ nhiên thi hành.

Cho nên Tiểu Quá mớ sinh.

Tiết 21.

有過物者, 必濟, 故受之以既濟。物不可窮也, 故受之以未濟終焉。

Hữu quá vật giả tất Tế. Cố thụ chi dĩ Ký Tế. Vật bất khả cùng dã. Cố thụ chi vị Vị Tế chung yên.

Dịch. Tiết 21.

Ra công lao tác, hoàn thành có phen,

Cho nên Ký Tế tiếp liền,

Sư đời hồ dễ có biên, có cùng,

Nếu đem Vị Tế làm chung,

Tùy chung mà vẫn vô cùng mới hay.

BÌNH GIẢNG

Tự Quái cho biết:

1. Thứ tự các quẻ

2. Tại sao có thứ tự ấỵ

Các nhà bình giảng thường cho rằng Tự Quái không phải là của Đức Khổng Tử, và không có gì là sâu sắc. Tự Quái khá sáng sủa, nên khỏi phải bình luận dài dòng.

Ta ghi nhận mấy sự kiện sau:

1. Các quẻ trong Thượng Kinh, Hạ Kinh ngược nhau từng đôi một.

Truân

lộn ngược sẽ thành

Mông

2. Quẻ nào lộn ngược lên mà không thành quẻ khác, thì tất cả các Hào của nó sẽ biến từ Âm sang Dương hay từ Dương sang Âm để sinh quẻ khác. Dịch Kinh có 8 quẻ lộn ngược xuôi không đổi.

Kiền

Khôn

Khảm

Đại Quá

Trung Phu

Tiểu Quá

Và 28 quẻ lộn ngược thành quẻ khác. Ví dụ: Truân (quẻ 3), lộn ngược thành Mông (quẻ 4), Nhu (quẻ 5), lộn ngược thành quẻ Tụng (quẻ 6), cứ tiếp tục như vậy (quẻ 7 với 8, 9 với 10, vv...). Như vậ 28 quẻ thành 56 quẻ, cộng với 8 quẻ ngược xuôi không đổi là 64 quẻ.

3. Thượng Kinh có 30 quẻ:

a) Có 6 quẻ lộn ngược xuôi không đổi, nên các Hào sẽ Âm biến Dương, Dương biến Âm. Ví dụ:

- Kiền, Khôn, Di, Đại Quá, Khảm, Ly (hình vẽ trên)

b) Lộn ngược xuôi đổi như: Truân-Mông, Nhu-Tụng, Sư-Tỷ vv... 12x2 = 24 quẻ.

Hạ Kinh có 34 quẻ:

a) Có 2 quẻ lộn ngược xuôi không đổi, nên các Hào sẽ Âm biến Dương, Dương biến Âm. Đó là: Trung Phu và Tiểu Quá (hình vẽ trên).

b) Còn 16 quẻ lộn ngược xuôi đổi: Ví dụ như quẻ 31 đi với quẻ 32 (Hàm-Hằng). Quẻ 33 đi với quẻ 34 (Độn-Đại Tráng), cứ tiếp tục như vậy cho hết 16 quẻ (16x2 = 32 quẻ).

4. Các quẻ nối tiếp nhau:

- Hoặc do thuận sinh (theo nghĩa quẻ: tốt sinh tốt, xấu sinh xấu). Ví dụ: Truân sinh Mông, Khiêm sinh Dự.

- Hoặc do nghịch sinh (tốt sinh xấu, xấu sinh tốt). Ví dụ: Thái sinh Bĩ, Phong sinh Lữ, Khốn sinh Tỉnh.

* Sự đời cũng do thuận sinh và nghịch sinh mà có:

Thuận sinh là những công việc do 1 nguyên nhân nào đó trực tiếp sinh ra. Ví dụ: Một vị anh quân một lòng vì nước, vì dân, có hiền thần phụ bật sẽ thịnh trị.

Nghịch sinh là những công việc do một nguyên nhân nào đó gián tiếp sinh ra. Ví du.: Một triều đại thối nát sẽ sinh ra một cuộc Cách Mạng lật đổ triều đại đó.

5. Những Dịch Lý nói trên như vậy phù hợp với những chuyện đời, y như chỉ có một định luật chi phối: các quẻ Dịch, tư tưởng ta, chuyện đời. Ngày nay, Khoa Học Xà Hội đã áp dụng Dịch lý để khảo sát các sự kiện xã hội.

6. Tự Quái như muốn cố gắng phác họa rằng sự đời luôn biến hóa. Tất cả những biến hóa lịch sử có mục đích đưa con người tới một trạng thái quân bình, hạnh phúc tối hậu (Ký Tế).

» Dịch Kinh Đại Toàn