TRUNG DUNG TÂN KHẢO

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ

PHỤ LỤC 10

» Mục Lục » Trung Dung Yếu Chỉ » Phụ lục: 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10

Trung Đạo chi truyền phú

中 道 之 傳 賦

(Dĩ Đường, Ngu, Hạ, Thương, Chu vi vận)

以 唐 虞 夏 商 周 為 韻

Nguyên tác của cụ Lương Gia Hòa [1]

Khách hữu gia ư Vô danh công chi hương,

客 有 家 無 名 公 之 鄉

Học ư Phi hữu tiên sinh chi trường,

學 於 非 有 先 生 之 場

Tự hiệu vi Huyền Mặc Tử,

 自 號 為 玄 默 子

Nhơn xưng vi Hiếu Biện Lang,

人 稱 為 好 辨 郎

Toại nãi tạo cửu nhẫn chi tường, đăng ngũ giáo chi phường.

遂 乃 造 九 刃 之 墻 登 五 教 之 坊

Cao đàm tính mệnh, tắc cổ thánh, nhi xưng Tiên Vương.

高 談 性 命 則 古 聖 而 稱 先 王

Đường thượng chủ nhân tấn nhi vấn chi viết:

堂 上 主 人 進 而 問 曰

Tử diệc thẩm phù đạo chi danh sở do chương hồ?

子 亦 審 夫 道 之 名 所 由 章 乎

Bỉ phù nhược Phật, nhược Lão, nhược Cáo, nhược Trang, nhược Châu, nhược Mặc, nhược Tuân, nhược Dương ?

彼 夫 若 佛 若 老 若 告 若 莊 若 朱 若 墨 若 荀 若 揚

Hoặc trệ ư hình khí,

或 滯 於 形 氣

Hoặc nhập ư hoang đường,

或 入 於 荒 唐

Hoặc trạch yên nhi bất tinh,

或 擇 焉 而 不 精

Hoặc ngữ yên nhi bất tường,

或 語 焉 而 不 詳

Hoặc quả ư phú quý lợi đạt,

或 果 於 富 貴 利 達

Hoặc nịch ư huấn hỗ từ chương,

或 溺 於 訓 詁 辭 章

Hoặc cấm độc thơ cùng lý,

或 禁 讀 書 窮 理

Hoặc quý ngưng thần tọa vương,

或 貴 凝 神 坐 忘

Hà giả vi cộng do chi lộ,

何 者 為 共 由 之 路

Hà giả vi trí viễn chi phương?

何 者 為 致 遠 之 方

Nguyện tử lự hoằng đạo chi tố uẩn, thí thị ngã dĩ châu hành.

願 子 壚 弘 道 之 素 蘊 試 示 我 以 周 行

Khách viết: Thị sở vị:

客 曰 是 所 謂

Ngư mục bất khả dĩ hỗn châu,

魚 目 不 可 混 珠

Vi hư vi vô,

為 虛 為 無 

Vi chủ vi nô,

為主 為 奴

Thiên kỳ vạn triệt, dị vức thù xu, cố công hồ tư hại dã dĩ, nhi cự giả Thánh nhân chi đồ.

千 歧 萬 轍 異 域 殊 趨 故 攻 乎 斯 害 也 已 而 拒 者 聖 人 之 徒

Tưởng phù, Hà xuất thiên bào, lạc thổ địa phù, ngũ, thập cư trung, bị Thái Cực chi động tĩnh, trung chính vi chủ, diệu Hoàng cực chi liễm phu.

想 夫 河 出 天 苞 洛 吐 地 符 五 十 居 中 備 太 極 之 動 靜 中 正 為 主 妙 皇 極 之 斂 敷

Kỳ tại ư nhân, tắc:

其 在 人 則

Nghiêu chi khắc minh tuấn đức,

堯 之 克 明 峻 德

Thuấn chi kính giới vô ngu

舜 之 敬 戒 無 虞

Vũ chỉ thai nhi giáo cật

禹 祇 台 而 教 訖

Cao, Doãn địch nhi trần mô

皋 允 迪 而 陳 謨

Thang chấp chi dĩ lập hiền, nhi Y Doãn, Lai Châu hàm kỳ đức.

湯 執 之 以 立 賢 而 伊 允 萊 茱 咸 其 德

Văn vọng chi nhi vi kiến, Vũ vương, Châu công trì kỳ đồ.

文 望 之 而 未 見 武 王 周 公 馳 其 圖

Sĩ, chỉ, cửu, tốc, Thánh chi thời, Trọng Ni bất khả du dã.

仕 止 久 速 聖 之 時 仲 尼 不 可 踰 也

Cao, kiên, tiền, hậu hữu sở lập, Nhan thị kỳ thứ cơ hồ.

高 堅 前 後 有 所 立 顏 氏 其 庶 幾 乎

Nhứt quán chi đạo, Tăng cầu chư kỷ,

一 貫 之 道 曾 求 諸 己

Hạo nhiên chi khí, Mạnh thiện dưỡng ngô.

浩 然 之 氣 孟 善 養 吾  

Đạo dữ thời hành, vi ấp tốn, vi chinh tru, vi ẩn cư, vi hành nghĩa,

道 與 時 行 為 揖 遜 為 征 誅 為 隱 居 為 行 義

Danh tùy xứ đắc, viết Thánh đế, viết Minh vương, viết Hiền thần, viết cự Nhu.

名 隨 處 得 曰 聖 帝 曰 明 王 曰 賢 臣 曰 巨 儒

Nhiên quan phù,

然 觀 夫  

Tinh nhất nhi quyết trung doãn chấp,

精 一 而 厥 中 允 執

Vũ dĩ kế Thuấn, Thuấn dĩ kế Nghiêu,

禹 以 繼 舜 舜 以 繼 堯

Tổn ích nhi kỳ lễ khả tri,

損 益 而 其 禮 可 知  

Châu nhân ư Ân, Ân nhân ư Hạ.

周 因 於 殷 殷 因 於 夏

Tổ thuật hiến chương chi hữu tác, văn tại tư hồ.

祖 述 憲 章 之 有 作 文 在 斯 乎

Thành minh nhơn nghĩa chi vi ngôn, thức kỳ đại giả.

誠 明 仁 義 之 為 言 識 其 大 也

Thời nhi dĩ hĩ,

辰 而 已 矣

Nhan Tử đồng Vũ, Tắc ư hạng cư,

顏 子 同 禹 稷 於 巷 居

Ngộ thích nhiên yên,

遇 適 然 焉

Y Doãn lạc Nghiêu, Thuấn ư Sằn Dã.

伊 尹 樂 堯 舜 於 孱 野

Do Châu công nhi thượng nhi vi quân, do Khổng Tử nhi lai cùng nhi tại hạ, đạt tắc kiêm thiện. Phi thiên càn ngự chi long. Hạ nhi vi thần; hành địa khôn trinh chi mã.

由 周 公 而 上 而 為 君, 由 孔 子 而 來 窮 而 在 下 達 則 兼 善. 飛 天 乾 御 之 龍. 下 而 為 臣, 行 地 坤 貞 之 馬.

Thiên dư lý, địa chi tương khứ, Đông di nhân dã. Tây di nhân dã thử lý đồng nhiên.

千 餘 里 地 相 去 東 夷 人也 西 夷 人 也 此 理 同 然

Ngũ bách niên, vương giả hữu hưng, văn nhi tri chi, kiến nhi tri chi, kỳ quỹ nhất dã.

五 百 年 王 者 有 興 聞 而 知 之 見 而 知 之 其 揆 一 也

Lương dĩ kỳ,

良 以 其

Sở xử tất hữu chí yếu,

所 處 必 有 至 要

Sở thao tất hữu chí thường.

所 操 必 有 至 常

Ải, Dự bất cung, quân tử bất do Di, Huệ,

隘 與 不 恭 君 子 不 由 夷 惠

Quá, Do bất cập, thánh hiền hà luận Sư, Thương.

過 由 不 及 聖 賢 何 論 師 商

Tinh kỳ đức, ư Thi xá chi dõng, Cung ảo chi dõng, tự phản chi dõng,

精 其 德 施 舍 之 勇 宮 拗 之 勇 自 反 之 勇 

Thẩm kỳ trạch ư Nam phương chi cường, Bắc phương chi cường, bất ỷ chi cường.

審 其 擇 於 南 方 之 強 北 方 之 強 不 倚 之 強

Tu tri ! Hoàng khủng ư Minh Điều, Mục Dã,

須 知 皇 恐 於 明 條 牧 野

Hà dị hồ ung dung ư Bồ Bản, Bình Dương.

何 異 乎 雍 容 於 蒲 版 平 陽

Hành quyền chi nghĩa bổn tương đương dã,

行 權 之 義 本 相 當 也

Nhất đường chi sư sư tế tế,

一 堂 之 師 師 濟 濟

Hà dị hồ,

何 異 乎

Tứ quốc chi cấp cấp hoàng hoàng,

四 國 之 汲 汲 皇 皇

Ngô tâm chi nhân bất tương phường dã.

吾 心 之 仁 不 相 妨 也

Xuân Thu chi phủ việt, tức càn khôn chi y thường, nhiếp hữu nhu nhi phất hữu nghi cương dã.

春 秋 之 斧 鉞, 即 乾 坤 之 衣 裳, 燮 友 柔 而 弗 有 宜 剛 也

Tề Lương chi thuyết trí vương, tức chính nguyệt chi hệ ư vương, hạ nhật thủy nhi đông nhựt nghi thang dã.

齊 梁 之 說 致 王, 即 正 月 之 繫 於 王, 夏 日 水 而 冬 日 宜 湯 也

Phàm thử,

凡 此

Phi tính thượng chi thâm trước, bổn thiên lý dĩ hành tương,

非 性 上 之 深 著 本 天 理 以 行 將

Truy đại nguyên chi sở tự, nhi vi thông hành chi trang khương,

追 大 原 之 所 自 而 為 通 行 之 莊 康

Thử ngô Nho chi sở dĩ đại nhất thống, nhi phi bách gia chi khả dĩ giảo đoản trường dã.

此 吾 儒 之 所 以 大 一 統 而 非 百 家 之 可 以 較 短 長 也

Chủ nhân ư thị, tái sắc, tái tiếu, thả mệnh chi lưu, nhụ tử khả giáo, dư tương yên cầu. Thủy ngô dĩ tử vi tục học chi vọng, chúng Sở chi hưu. Kim tử suy tâm pháp ư thiên địa, tự thánh hiền chi đồng dị, hữu dĩ tố kỳ nguyên nhi cùng kỳ lưu.

主 人 於 是 載 色 載 笑 且 命 之 留. 孺 子 可 教. 余 將 焉 求. 始 吾 以 子 為 俗 學 之 妄, 眾 楚 之 咻. 今 子 推 心 法 於 天 地, 敘 聖 賢 之 同 異, 有 以 溯 其 源 而 窮 其 流.

Đại luận dĩ định,

大 論 以 定

Tâm yên tương đầu,

心 焉 相 投

Hoảng nhược:

恍 若

Kiến Ky công ư mộng mị,

見 姬 公 於 夢 寐

Đổ Văn Vũ ư Tây Châu,

睹 文 武 於 西 周

Duy ngã Tố vương biệt thành vũ trụ,

惟 我 素 王 別 成 宇 宙

Tỷ ngã thành mệnh vi đồng đạo mưu.

俾 我 成 命 為 同 道 謀

Kim phân tử ư nhất châu,

今 分 子 於 一 洲

Phong tử vi Tố hầu,

封 子 為 素 侯

Vị tại Khâu Minh chi thượng,

位 在 丘 明 之 上

Ấp ư Ung Dã chi khâu.

邑 於 雍 也 之 丘

Tứ chi mệnh phục hạ cát, đông cầu

賜 之 命 服 夏 葛 冬 裘

Tứ chi di khí Hy đồ, Cơ trù.

賜 之 彝 器 羲 圖 箕 疇

Mệnh chi viết: Thượng vệ ngô đạo duật truy tiền tu.

命 之 曰 尚 衛 吾 道 聿 追 前 修

Khách ư thị, bái thủ, khể thủ, đối dương Tố vương chi hưu.

客 於 是 拜 手 稽 首 對 揚 素 王 之 休

☯ Lương Gia Hòa

₪₪₪

Trung Dung Ca [2]

(phóng tác)

Khách cùng quê, với ông không tên tuổi,

Học trường ngài Phi hữu đã từ lâu.

Khách tự xưng Huyền Mặc Tử trước sau,

Đời kêu khách là chàng ưa biện luận.

Khách bèn xây bức tường cao chín nhẫn,

Trèo lên đài ngũ giáo để rong chơi.

Thích bàn câu tính mệnh để mua vui,

Theo cổ thánh, tán dương vua thời cổ.

Chủ ngôi nhà, bỗng đâu ra đon đả,

Hỏi khách sao mà Đạo vẫn hiển dương,

Khi những người theo Phật, Lão, Cáo, Trang

Theo Chu, Mặc, Tuân, Dương thường lầm lỗi

Hoặc nặng hình thức, bề ngoài xốc nổi

Hoặc sa chân theo những thói hoang đường.

Hoặc giải thích, nông cạn chẳng tinh tường,

Hoặng trình diễn nói năng không khúc chiết.

Hoặc cốt phú quý, lợi danh hiển đạt,

Hoặc xa vòa vòng huấn hỗ từ chương.

Hoặc đọc sách không cạn lẽ tinh tường,

Hoặc thích lối ngồi ngưng thần trơ gỗ đá.

Vậy dám hỏi đâu là dường chung một ngả ?

Đâu là nơi xa, xa tít xa mù ?

Xin cắt nghĩa Đạo, xin phơi bày, hết thâm u

Cho ta thấy chính đạo mênh mông bát ngát

Khách mới nói, bao dang dở là do lầm lạc.

Thấy mắt cá, đã vội vàng ngỡ trân châu,

Cho màu tím, màu son đỏ in nhau

Tưởng như Trời là hư không, hư ngụy,

Hoặc quá phân ngôi chủ tớ, chia uyên rẽ thúy.

Muôn gập ghềnh, ngàn vạn vết bánh xe.

Đi nhiều nơi, xông nhiều ngả le te,

Tin dị đoan,chuốt cho mình muôn điều hại.

Nhưng thánh hiền cho thế là chẳng phải:

Trộm nghĩ rằng duyên do sinh Bát Quái, Lạc Thư

Làm chủ chốt cho cuộc trời đất doanh hư

Gồm Thái cực cả hai bề động tĩnh,

Làm chủ chốt cho muôn điều chân chính,

Thao túng hết vi diệu của Hoàng Thiên,

Duyên do ấy ngự trong thâm tâm ta ẩn áo an nhiên.

Làm vua Nghiêu treo cao gương đức cả.

Làm vua Thuấn, kính tin vô tư lự,

Cho Đại Võ nương vào khi giáo hóa,

Cho Cao Dao lấy đó để dạy đời,

Thành Thang nhờ đó nên hiền thánh hơn người,

Y Doãn Lai Châu nương vào nên nhân đức.

Văn Vương những ước mơ mà chưa thấy được

Võ Vương, Châu Công rong ruổi trên đường ngài.

Ngài cho đức Khổng biết chóng, chậm, tiến, lui,

Cái thuật ấy xưa nay, ai vượt nổi,

Cảm thấy Ngài cao, chắc trước sau vươn khó tới,

Như Nhan Hồi thiên hạ dễ mấy mươi.

Đạo «nhất quán» thầy Tăng thấy nơi người,

Mạnh Tử nhờ đức tài bồi «Hạo nhiên chi khí».

Cách hành đạo: tùy thời cơ xử sự.

Cũng có khi nhường nhịn miếng đỉnh chung

Cũng có lúc chinh thảo kẻ tàn hung.

Cũng có khi chốn thảo lư ẩn dật,

Cũng có lúc đem đạo nghĩa ra truyền đạt

Và tùy nghi, tùy xứ được tiếng tăm:

Hoặc thánh đế, hoặc minh vương, hoặc hiền thần,

Cũng có lúc là văn gia cự phách.

Nhưng sau trước vẫn «quyết trung doãn chấp»,

Vũ noi gương Thuấn, Thuấn bắt chước Nghiêu,

Còn nghi lễ tăng giảm có bao nhiêu:

Chu phỏng Ân, Ân theo chân triều Hạ.

Tinh thần theo, hình thức không hoàn toàn bỏ

Đấy phải chăng là thấu triệt hết tinh hoa.

Hoàn thiện, quang minh, nhân nghĩa chẵng lìa xa,

Như thế là hiểu hết lẽ mầu cao cả.

Trước Châu Công, đạo ấy nhờ tay vua truyền bá.

Từ Đức Khổng, đạo hạ thấp xuống dân gian

Lúc hiển đạt, đạo ấy thực hoàn toàn

Như rồng vàng, bay trên trời mây thẳm.

Khi nương náu, nhờ tay hiền thần nắm

Cũng tung hoành như ngựa quí ở trần gian.

Ngoài nghìn dậm, chỗ bờ cõi ly tan,

Man đông, mọi tây: lẽ Trời ấy điều thế cả.

Cứ năm trăm năm lại có hiền vương truyền bá,

Ngài thoạt nghe là hiểu, thoạt nhìn thấy là hay.

Khuôn phép ấy sau trước chẳng hề thay.

Khéo xử sự, nắm được ngay điều chính yếu,

Lẽ chí thường, biết giữ gìn không hề thiếu.

Không nhặt nhiệm mà cũng chẳng buông tung.

Bá Di, Hạ Huệ chẳng phải mẫu mực chung:

Hoặc bất cập, hoặc là vì thái quá.

Đạo thánh hiền, Tử Cống khác chi Tử Hạ.

Hơn Thi Bá, hãy can đảm tiến đức tu thân,

Hơn Cung Ảo, hãy can đảm trở gót lui chân.

Cường dõng ta: kiểu phương Nam hay phương Bắc,

Hay là cường dõng của người tu đạo thực.

Mối lo âu Thang Võ nơi Mục Dã, Minh Điều,

 Sự ung dung nơi Bình Dương,

Bồ Bản của Thuấn Nghiêu,

Hai nỗi lòng ấy, suy ra nào có khác ,

Đó là hai phương diện hành quyền thưởng phạt.

Khi ngồi trong nhà thư thái ung dung,

Hay khi chu du bốn nước, lận đận vội vàng.

Nhân đức ta, không bao giờ suy suyển.

Lời búa bổ trong Xuân Thu bao biếm,

Là y thường đẹp đẽ của càn khôn.

Yêu đằm thắm ôn hòa hơn cứng cỏi bạo tàn,

Rong ruổi Tề Lương, dạy các Vua chính trị,

Hay Viết Xuân Thu dạy dân tôn vương, trọng lễ,

Như hè thời nước thường, đông đến phải nấu sôi.

Những cái đó chưa phải chính ánh sáng mệnh trời.

Thiên lý đó, muốn đem ra áp dụng,

Phải xét suy, cho biết ngọn nguồn tường tận,

Rồi ung dung thảng đãng cứ noi theo.

Kẻ hèn này, đem thống nhất thành một điều,

Không còn có vắn dài, như bách gia chư tử

Chủ lúc ấy mặt mày hớn hở,

Truyền Khách ngồi, giữ Khách ở lại chơi.

Chủ mới bảo chú bé đáng dạy người,

Nên ta muốn cậy nhờ người công việc,

Mới đầu, ta tưởng người một phường không biết

Ấm ớ như dân Sở đứng ngoài đàng

Nhưng người theo trời đất, hiểu được cả tâm can.

Những chỗ thánh hiền giống nhau hay sai biệt

Ngược dòng đời người đã thấy ngọn nguồn tình tiết.

Đại luận xong, ta đã rõ trước sau.

Ta với ngươi nay ý hiệp tâm đầu

Ta tưởng thấy Châu Công trong giấc ngủ,

Ta tưởng ở Tây Châu, thấy vua Văn vua Vũ

Ta có riêng vũ trụ, ta đây chính Tố Vương.

Ngươi hãy giúp ta sửa sang đạo lý cương thường.

Nay cho ngươi cả một châu rộng rãi

Phong ngươi làm tố hầu riêng một cõi,

Địa vị ngươi hơn cả Tả Khâu Minh,

Đất đai Ung Dã ngươi hãy giữ cho mình.

Ta ban cho ngươi mãng bào mệnh phục

Hồ cừu, khinh cát tùy tiết trời hàn nhiệt

Cho ngươi phương tiện để truyền bá đạo trời,

Cho Hà đồ Phục hi, Cửu Trù Cơ tử cả hai,

Và truyền rằng, đạo ta người gắng công bảo vệ,

Khảo sát lại công tu luyện các tiền thế hệ ...

Khách lúc đó chấp tay kính cẩn khấu đầu chào,

Cảm kích nhìn Tố Vương thong thả bãi trào.

[1] Xem Cổ Học Tinh Hoa Văn Tập của Tỉnh hội Việt Nam Cổ Học Quảng Nam, Tập Thu năm Canh Tý 1960.

[2] Xem Cổ Học Tinh Hoa Quảng Nam Thu Canh Tý 1960, tr.21.

» Mục Lục » Trung Dung Yếu Chỉ » Phụ lục: 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10