HỆ TỪ HẠ
Nhân Tử
Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê
»
Dịch Kinh Đại Toàn » chương
1
2 3
4
5 6
7 8
9 10
11 12
CHƯƠNG
1
(Chương này gồm
10 Tiết )
Quẻ và Hào
Chương này gồm 9
Tiết ( nếu gộp Tiết 5 & 6 vào làm một), hoặc 10 Tiết ( nếu để Tiết 5,
Tiết 6 riêng rẽ), tùy theo sách. Đại cương như sau: Dịch
dùng 8 Quẻ để tượng trưng vạn hữu, lại dùng Hào để mô tả
sự biến động của vạn hữu.
Sự biến động của
vạn hữu, được trình bầy bằng cách cho các Hào Cương, Nhu đun đẩy thay
thế lẫn nhau, đồng thời lại dùng lời lẽ để mô tả sự biến động đó. Đã
có biến động, tự nhiên sẽ sinh ra những hậu quả thành, bại, hay, dở,
những tâm trạng hối tiếc, hổ thẹn vv... Muốn có biến động, ngoài các
yếu tố Âm Dương, Cương Nhu, cần phải có yếu tố Thời gian. Nhờ có thời
gian, cát hung mới hiện, đường lối đất trời mới rõ, Nhật Nguyệt mới có
thể sáng soi, hoạt động của bàn dân thiên hạ dần dần mới có ý nghĩa,
mới có sự liên tục nhất quán.
Nguyên tắc của
Dịch, là dùng sự giản dị để mô tả mọi điều phiền toái.
Sự giản
dị là một định tắc, chẳng những của Càn Khôn , mà cũng còn là của
Dịch.
Hào, Tượng đều
khuôn theo, đều nói lên lẽ giản dị đó. Hào, Tượng biến động,
cát hung sẽ sinh. Có biến hóa, cũng như có
lời lẽ, ta mới thấy được tình ý Thánh nhân.
Trời, Đất sinh
ra vạn vật, Thánh nhân tác thành vạn vật.
Muốn tác thành vạn
vật, cần phải có ngôi vị. Muốn có ngôi vị, cần phải có nhân đức, cần
phải biết qui dân, tụ chúng. Ngoài ra, còn phải biết làm điều nghĩa. Điều nghĩa là phải biết nghĩa lý, biết ăn nói đường hoàng, biết ngăn
cấm không cho dân làm điều sằng bậy.
Tiết 1.
八
卦
成
列，象
在
其
中
矣。因
而
重
之，爻
在
其
中
矣。
Bát
quái thành liệt. Tượng tại kỳ trung hĩ. Nhân nhi trùng chi. Hào tại
kỳ trung hĩ.
Dịch. Tiết 1.
Dịch kinh 8 quẻ
phơi bầy,
Thế
là ảnh tượng ở ngay trong rồi.
Quẻ chồng lên
quẻ kép đôi,
Thế là Hào
vị, phân ngôi rõ ràng.
Khi Bát quái đã
hình hiện, thời ảnh tượng vạn hữu liền có bên trong. Đem quẻ chồng lên
quẻ, sẽ được quẻ kép, và các Hào liền có bên trong.
Bát quái
tượng trưng cho vạn hữu. Các Hào tượng trưng cho:
-Trên
dưới. - Trong ngoài.
- Đầu
cuối. -Trước sau.
Tiết 2.
剛
柔
相
推，變
在
其
中
矣。繫
辭
焉
而
命
之，動
在
其
中矣。
Cương nhu
tương thôi. Biến tại kỳ trung hĩ. Hệ từ yên nhi mệnh
chi. Động tại kỳ trung hĩ.
Dịch.
Tiết 2.
Cương nhu
đắp đổi, biến canh,
Thế là biến
hóa đã thành bên trong.
Hệ từ, lời lẽ
gạn gùng,
Phê bình hoạt
động, cùng thông, hay hèn.
Các Hào, Âm
Dương đun đẩy lẫn nhau, sinh ra mọi sự biến hóa. Các lời được viết
thêm vào các Hào để minh định cát hung, và làm nổi bật lên sự chuyển
động.
Tiết
3.
吉
凶
悔
吝
者，生
乎
動
者
也。
Cát
hung hối lận giả. Sinh hồ động giả dã.
Dịch. Tiết 3.
Cát hung hối lận
đòi phen,
Tùy theo động dụng, nhóm nhen, sinh thành.
Có sự
biến động, tức thời có: dở, hay, phàn nàn, hổ thẹn. Thế tức là họa,
phúc, cũng như tâm trạng con người, đều do các sự biến động của ngoại
cảnh và nội tâm tạo dựng nên.
Tiết
4.
剛
柔
者，立
本
者
也。變
通
者，趣
時
者
也。
Cương
nhu giả. Lập bản giả dã. Biến thông giả. Thú thời giả dã.
Dịch. Tiết 4.
Cương nhu tại
quẻ mối manh,
Thích thời ứng biến, thời sinh ở hào.
Nguyên
lai chỉ có Âm Dương, Cương Nhu, động tĩnh, tinh thần,
vật chất; nhưng theo đà thời gian, chúng tác dụng trên nhau, nên sinh
ra mọi biến thiên.
Tiết
5.
吉
凶
者，貞
勝
者
也。
Cát
hung giả. Trinh thắng giả dã.
Dịch. Tiết 5.
Cát, hung lâu
lắc phân mao.
Cho nên,
vấn đề thời gian là vấn đề cần yếu. Cát, hung cần phải có thời gian
mới hiện ra rõ rệt.
Tiết
6.
天
地
之
道，貞
觀
者
也。日
月
之
道，貞
明
者
也，天
下
之
動，貞
夫
一
者
也。
Thiên
địa chi đạo. Trinh quan giả dã. Nhật Nguyệt chi đạo. Trinh minh giả
dã. Thiên hạ chi động. Trinh phù nhất giả dã.
Dịch. Tiết 6.
Đất
trời lâu lắc, thấp cao dạy người.
Mặt trăng, với lại mặt trời,
Sáng soi, cũng bởi lâu đời quang minh.
Việc đời, hóa hóa, sinh sinh,
Đều từ Đại Nhất, sinh thành trước sau.
Đạo Trời
Đất, phải có thời gian mới thấy được rõ ràng. Mặt trời, mặt trăng
cũng phải có thời gian mới có thể sáng soi. Mọi hoạt động trong thiên
hạ, phải có thời gian mới cho thấy được lẽ nhất quán.
Tiết
7.
夫
乾，確
然
示
人
易
矣。夫
坤，隤
然
示
人
簡
矣。
Phù
Kiền, xác nhiên thị nhân dị hĩ. Phù Khôn, đồi nhiên thị nhân giản
hĩ.
Dịch. Tiết 7.
Quẻ Kiền lấy dễ, làm
đầu,
Quẻ Khôn lấy dễ, trước sau dạy người.
Trời Đất, cũng như 2 quẻ Kiền Khôn, chỉ dạy con người hai chữ giản dị.
Theo được con đường giản dị, tức là theo được con đường tự nhiên
của Trời Đất.
Tiết
8.
爻
也
者，效
此
者
也。象
也
者，像
此
者
也。
Hào dã giả. Hiệu thử giả dã. Tượng dã giả. Tượng thử giả dã.
Dịch. Tiết 8.
Hào khuôn theo
đó mà thôi.
Tượng khuôn theo đó, vẽ vời hình dung.
Hào cốt
bắt chước sự giản dị của Trời Đất, Tượng cốt là để hình dung sự giản
dị của Trời Đất. Sự biến hoá của Trời Đất, tưởng là tần phiền, nhưng
kỳ thực là giản dị. Giản dị đến nỗi Thánh nhân chỉ cần dùng có Âm
Dương, Tứ Tượng, Bát quái mà mô tả lại được.
Tiết 9.
爻
象
動
乎 內，吉 凶 見 乎 外 ，功 業 見 乎 變，聖 人 之 情 見 乎 辭。
Hào Tượng
động hồ nội. Cát hung hiện hồ ngoại. Công nghiệp hiện hồ biến. Thánh nhân chi tình hiện hồ từ.
Dịch. Tiết 9.
Tượng, Hào động
dụng bên trong,
Cát hung, tùy động mà trưng ra ngoài.
Biến thiên, công nghiệp rạng ngời,
Thánh nhân, tình ý theo lời hiện ra.
Hào,
Tượng biến hóa cho ta thấy rõ cát hung. Các sự biến hóa sẽ cho thấy
rõ công nghiệp. Các lời lẽ Thánh nhân cho thấy rõ ý tình của các
Ngài.
Tiết 10.
天
地
之
大
德
曰
生，聖
人
之
大
寶
曰
位。何
以
守
位
曰
仁，何
以
聚
人
曰
財。理
財
正
辭，禁
民
為
非
曰
義。
Thiên
địa chi đại đức viết sinh. Thánh nhân chi đại bảo viết vị. Hà dĩ thủ
vị viết nhân. Hà dĩ tụ nhân viết tài. Lý tài chính từ. Cấm dân vi
phi viết nghĩa.
Dịch. Tiết 10.
Đất trời quí
nhất sinh cơ,
(Đất trời quí trọng nhất là sinh sôi).
Thánh nhân quí nhất vị ngôi,
Làm sao ngôi vị, cơ ngơi vững vàng ?
Có nhân, ngôi vị mới an ...
Lấy gì qui tụ dân gian xa gần?
Tài nguyên, cốt để tụ dân,
Của nhiều, sẽ khiến nhân tâm hướng về.
Biết đường sinh lợi, sinh huê,
Lời ăn tiếng nói, đề huề, chỉnh trang.
Cấm dân, không được làm càn,
Thế là làm nghĩa, là làm điều hay.
Đức cao cả nhất
của đất trời là sinh sôi nảy nở. Điều quí báu nhất của Thánh Hiền là
ngôi vị. Có ngôi vị cao, cần phải có đức nhân vẹn hảo. Muốn qui tụ
được mọi người, cần phải có tiền tài. Biết sửa soạn lời ăn, tiếng
nói, biết cấm không cho dân làm điều sằng bậy, thế gọi là nghĩa.
Tóm lại Thánh nhân phải gồm đủ nhân nghĩa.
»
Dịch Kinh Đại Toàn » chương
1
2 3
4
5 6
7 8
9 10
11 12
|