HỆ TỪ HẠ

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê

» Dịch Kinh Đại Toàn » chương 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12


CHƯƠNG 5

(Chương này gồm 11 Tiết)

Bình giải ít nhiều Hào

 

Tiết 1. (Tiết này có 4 phần A, B, C, D).

A. 易 曰:「憧 憧 往 來,朋 從 爾 思。」

    子 曰:「天 下 何 思 何 慮?天 下 同 歸 而 殊 塗,一 致 而 百 慮,天 下 何 思 何 慮?」

 A). Dịch viết:  Đồng đồng vãng lai. Bằng tòng nhĩ tư. Tử viết: Thiên hạ hà tư hà lự. Thiên hạ đồng qui nhi thù đồ. Nhất trí nhi bách lự. Thiên hạ hà tư hà lự.  (Bình giải Hào Cửu tứ quẻ Hàm)

Dịch.

Dịch rằng: Lo lắng băn khoăn,

Ít nhiều bè bạn cảm lòng mà thôi.

Dạy rằng: muôn sự trên đời,

Cần chi lo nghĩ, rối bời mà chi.

Muôn đường, nhưng vẫn đồng qui,

Trăm chiều lo lắng, rút về một căn.

Cần chi mà phải băn khoăn,

Việc gì mà phải bận tâm lo lường. 

 

B.「日 來,月 來,日 焉。  來,暑 來,寒 焉。往  也,來 也,屈 焉。」

Nhật vãng tắc nguyệt lai. Nguyệt vãng tắc nhật lai. Nhật nguyệt tương thôi nhi minh sinh yên. Hàn vãng tắc thử lai. Thử vãng tắc hàn lai. Hàn thử tương thôi nhi tuế thành yên. Vãng giả khuất dã. Lai giả thân dã. Khuất thân tương cảm nhi lợi sinh yên. 

Dịch.

Vừng trăng đắp đổi vừng dương ,

Vừng dương đắp đổi đài gương Quảng Hằng.  

Mặt trời cùng với mặt trăng,

Luân phiên đắp đổi, nên hằng sáng soi.

Lạnh đi, nóng lại tới nơi,

Nóng đi, lạnh lại trở lui thay liền.

Hàn, ôn đắp đổi thường xuyên,

Cho nên, niên tuế triền triền sinh ra.

Trôi vào dĩ vãng  là co,

Vị lai là dãn, dãn là triển dương.

Khuất thân, lai vãng thời thường,

Đôi bên cảm ứng, mở đường lợi sinh

 

C. 「尺 屈,以 也。龍 蟄,以 也。精 神,以 也。利 身,以 也。

 Xích hoạch chi khuất. Dĩ cầu thân dã. Long xà chi chập. Dĩ tồn thân dã. Tinh nghĩa nhập thần. Dĩ trí dụng dã. Lợi dụng an thân. Dĩ sùng đức dã.

Dịch.

Sâu đo có lúc co mình,

Co mình, cốt để duỗi mình dễ hơn.

Long xà, đông tới chợp chờn,

Ngủ vùi tháng lạnh, bảo toàn tấm thân.

Học sao, tinh nghĩa nhập thần,

Rồi ra áp dụng, muôn phần hay ho.

Đã rành, đã tỏ Hóa cơ,

Rồi ra lợi dụng ấm no thân mình.

Thân mình, sung túc, an ninh,

Rồi ra nhân đức thi hành, sùng tôn.

 

D. 往,未 也。窮 化,德 也。」

Quá thử dĩ vãng. Vị chi hoặc tri dã. Cùng thần tri hóa. Đức chi thịnh dã.

Dịch.

Băng chừng, từ đó tiến lên,

Là vào tới cõi siêu nhiên, Thánh Thần.

Thần minh, khế hợp với tâm,

Hóa cơ đã tỏ, siêu nhân đã dành. 

Tiết 2.

易 曰:「困 于 石,據 于 蒺 蔾,入 于 其 宮,不 見 其 妻,凶。」

子曰 :「非 所 困 而 困 焉,名 必 辱。非 所 據 而 據 焉,身 必 危。既 辱 且 危,死 期 將 至,妻 其 可 得 見 耶?」

Dịch viết: Khốn vu thạch. Cứ vu tật lê. Nhập vu kỳ cung. Bất kiến kỳ thê. Hung. Tử viết:  Phi sở khốn nhi khốn yên. Danh tất nhục. Phi sở cứ nhi cứ yên. Thân tất nguy. Ký nhục thả nguy. Tử kỳ tương chí. Thê kỳ khả đắc kiến da. (Bình giải Hào Lục tam quẻ Khốn). 

Dịch. Tiết 2.

Dịch rằng:

Những là vấp đá, chạm gai,

Khốn sao khốn khổ, tơi bời tấm thân.

Về nhà, thời vợ biệt tăm,

Tứ bề quạnh quẽ, thập phần hung tai.

Dạy rằng: Khốn không phải khốn của mình,

Tự nhiên vơ lấy, thanh danh còn gì ?

Vịn nơi không đáng, là nguy,

Đã nguy, đã nhục, mong gì thoát thân.

Cái giờ lâm tử đã gần,

Dễ chi gặp vợ một lần nữa đâu. 

Tiết 3.

易 曰:「公 用 射 隼,于 高 墉 之 上,獲 之 無 不 利。」

子 曰:「隼 者 禽 也,弓 矢 者 器 也,射 之 者 人 也。君 子 藏 器 於 身,待 時 而 動,何 不 利 之 有?動 而 不 括,是 以 出 而 有 獲,語 成 器 而 動 者 也。」

 Dịch viết:  Vương dụng xạ chuẩn vu cao dung chi thượng. Hoạch chi vô bất lợi. Tử viết: Chuẩn giả cầm dã. Cung thỉ giả khí dã. Xạ chi giả nhân dã. Quân tử tàng khí ư thân. Đãi thời nhi động. Hà bất lợi chi hữu. Động nhi bất quát. Thị dĩ xuất nhi hữu hoạch. Ngữ thành khí nhi động giả dã. (Bình Hào Thượng Lục quẻ Giải). 

Dịch.

Dịch rằng:

Tướng công bắn cắt tường cao,

Bắn trừ con cắt, lợi nào lợi hơn.

Dạy rằng: Cắt ấy chim muông,

Cung tên là khí, bắn giương là người.

Hiền nhân thủ khí trong người,

Đợi thời hoạt động, đợi thời ra tay.

Sẵn đồ, lại sẵn dịp may,

Làm gì mà chẳng được hay, được lời.

Làm mà thông suốt, xong xuôi,

Không vương trở ngại, ắt thời nên công.

Ý rằng: Sắm đủ đồ dùng,

Sắm sanh đầy đủ, ra công mới là. 

Tiết 4.

曰:「小 仁,不 義,不 勸,不 懲,小 誡,此 也。易 曰:(履 無咎,此之謂也)。」 

Tử viết: Tiểu nhân bất xỉ bất nhân. Bất úy bất nghĩa. Bất kiến lợi bất khuyến. Bất uy bất trừng. Tiểu trừng nhi đại giới. Thử tiểu nhân chi phúc dã. Dịch viết:  Lũ giảo diệt chỉ. Vô cữu. Thử chi vị dã. (Bình giải Hào Sơ Cửu quẻ Phệ Hạp).

Dịch. Tiết 4.

Dạy rằng:

Tiểu nhân làm ác thẹn chi,

Gặp điều bất nghĩa, lo gì mà lo.

Không lời, đâu chịu làm cho?

Không đe, không nẹt, ngăn ngừa làm sao ?

Răn đe chuyện nhỏ, mới hào,

Lỗi nhỏ bị nẹt, to sao dám làm ?

Thế là nẹt để ngăn can,

Để mà sinh phúc cho đàn tiểu nhân.

Dạy rằng: Tra cùm làm mất ngón chân

Gia hình thể ấy, có lầm lỗi chi. 

Tiết 5.

「善 積,不 名;惡 積,不 身。小 益,而 也,以 傷,而 也,故 掩,罪 解。易 曰:(何 凶)。」

 Thiện bất tích bất túc dĩ thành danh. Ác bất tích bất túc dĩ diệt thân. Tiểu nhân dĩ tiểu thiện vi vô ích nhi phất vi dã. Dĩ tiểu ác vi vô thương nhi phất khứ dã. Cố ác tích nhi bất khả yểm. Tội đại nhi bất khả giải. Dịch viết:  Hà giảo diệt nhĩ. Hung. (Bình giải Hào Thượng Cửu quẻ Phệ Hạp). 

Dịch. Tiết 5.

Điều lành, chẳng tích chẳng gom,

Làm sao gây được danh thơm, tiếng lành.

Ác mà không tích, không dành,

Làm sao đến nỗi hủy mình, hoại thân.

Tưởng điều lành nhỏ, chẳng cần,

Tiểu nhân chẳng chút để tâm thi hành.

Tưởng điều ác nhỏ là khinh,

Cho nên chẳng muốn dứt tình bỏ ngay.

Cho nên ác tích dẫy đầy,

Bít bưng chẳng nổi, phơi bầy mãi ra.

Tội tình quá đỗi, quá đa,

Tội tình quá lớn, sao mà tha đây ?

Dịch rằng: Mang gông mà mất cả tai,

Sự tình như thế, hung rồi còn chi ?   

Tiết  6.

曰:「危 者,安 也;亡 者,保 也;亂 者,有 也。是 故,君 危,存 亡,治 亂;是 也。易 曰:(其 亡,繫 桑)。」

 Tử viết:  Nguy giả an kỳ vị giả dã. Vong giả bảo kỳ tồn giả dã. Loạn giả hữu kỳ trị giả dã. Thị cố quân tử an nhi bất vong nguy. Tồn nhi bất vong vong. Trị nhi bất vong loạn. Thị dĩ thân an nhi quốc gia khả bảo dã. Dịch viết: Kỳ vong kỳ vong. Hệ vu bao tang. (Bình giải Hào Cửu ngũ quẻ Bĩ).  

Dịch. Tiết 6.

Dạy rằng:

Nguy thay, kẻ tưởng vững ngôi,

Táng vong, kẻ tưởng thảnh thơi, trường tồn.

Loạn là kẻ tưởng trị an,

Tưởng an, khinh thị, ly loàn mới sinh.

Cho nên, quân tử giữ mình,

Đương yên, mà vẫn nhớ rành cơn nguy.

Đang còn, vẫn sợ mất đi.

Nước yên, mà vẫn phòng khi ly loàn.

Biết lo, thân mới được an,

Biết lo, nên mới bảo toàn quốc gia.

Dịch rằng: Rằng nguy, rằng hỏng, mới là,

Khóm dâu vững chãi, thiết tha buộc ràng. 

Tiết 7.

曰:「德 尊,知 大,力 重,鮮 矣,易 曰:(鼎 足,覆 餗,其 渥,凶。)言 也。 

Tử viết:  Đức bạc nhi vị tôn. Trí tiểu nhi mưu đại. Lực tiểu nhi nhiệm trọng. Tiển bất cập hỹ. Dịch viết: Đỉnh triết túc. Phúc công tốc. Kỳ hình ốc. Hung. Ngôn bất thắng kỳ nhiệm dã. (Bình giải Hào Cửu tứ quẻ Đỉnh). 

Dịch. Tiết 7.

Dạy rằng: Đức hèn mà ở vị tôn,  

Ngu si, mà dám lo toan tầy trời,

Sức hèn, gánh nặng ôi thôi,

Mấy người thoát hiểm, mấy người an thân.

Dịch rằng: Đỉnh mà gãy rụi cả chân, 

Lung tung, đổ hết thức ăn ông Hoàng,

Tía tai, đỏ mặt, bẽ bàng.

Rồi ra sẽ phải nhỡ nhàng, rủi ro.

Thế là, tài chẳng xứng cho,

Mà mang trọng trách, nên ra thế này. 

Tiết 8.

曰:「知 乎?君 諂,下 瀆,其 乎,幾 微,吉 也,君 作,不 日。易 曰:(介 石,不 日,貞 吉。)介 焉,寧 日,斷 矣, 彰,知 剛,萬 望。」

 Tử viết: Tri cơ kỳ thần hồ. Quân tử thượng giao bất siểm. Hạ giao bất độc. Kỳ tri cơ hồ. Cơ giả động chi vi. Cát chi tiên hiện giả dã. Quân tử kiến cơ nhi tác. Bất sĩ chung nhật. Dịch viết:  Giới vu thạch. Bất chung nhật. Trinh cát. Giới như thạch yên. Ninh dụng chung nhật. Đoán khả thức hỹ. Quân tử tri vi tri chương. Tri nhu tri cương. Vạn phu chi vọng. (Bình giải Hào Lục nhị quẻ Dự). 

Dịch. Tiết 8.

Dạy rằng:

Cơ vi, mà biết là Thần,

Chỉ Thần, mới biết được phần cơ vi.

Nịnh trên, quân tử chẳng khi,

Với người bậc dưới, chẳng chi khinh nhờn.

Thế là đã biết nguồn cơn,

Thế là quân tử tỏ tường mối manh.

Cơ, là động mới thoạt sinh,

Cát hung, vừa mới hình thành, manh nha.

Hiền nhân, vừa thoạt kiến cơ,

Kiến cơ, chẳng chút chần chờ, làm ngay.

Chẳng cần chờ đợi suốt ngày.

Dịch rằng: Vững vàng như đá, chẳng thay,

Chẳng cần suy tính trọn ngày, tốt sao.

Vững vàng như đá, mới hào,

Đoán ngay, chẳng phải bào hao suốt ngày.  

Cơ vi, quân tử thấy ngay,

Huống hồ việc đã phơi bầy, phô trương.

Biết nhu, rồi lại biết cương,

Cho nên, thiên hạ muôn phương hướng về.  

Tiết 9.

曰:「顏 子,其 乎?有 知,

         也。易 曰:(不 復,無 悔,

         吉。)」

Tử viết: Nhan thị chi tử. Kỳ đãi thứ cơ hồ. Hữu bất thiện vị thường bất tri. Tri chi vị thường phục hành dã. Dịch viết:  Bất viễn phục. Vô kỳ hối. Nguyên cát. (Bình giải Hào Sơ Cửu quẻ Phục).

 

Dịch. Tiết 9.

Dạy rằng: Nhan thị nọ người,

Âu đành gần Đạo, gần Trời, còn chi,

Lỗi lầm, hay biết tức thì,

Biết rồi, tái phạm chẳng khi, chẳng đời.

Dịch rằng: Chưa xa, đã biết phục hồi,

Thế thời khỏi lỗi, thế thời rất hay. 

Tiết 10.

縕,萬 醇,男 精,萬 生,易 曰:

行,則 人; 行,則 友。)言

也。

 Thiên địa nhân uẩn. Vạn vật hóa thuần. Nam nữ cấu tinh. Vạn vật hóa sinh. Dịch viết:  Tam nhân hành. Tắc tổn nhất nhân. Nhất nhân hành. Tắc đắc kỳ hữu. Ngôn trí nhất dã. (Bình giải Hào Lục tam quẻ Tổn).

 

Dịch.  Tiết 10.

Đất trời quấn quít  hợp đôi,

Rồi ra, vạn vật sinh sôi thành hình.

Những từ trai gái cấu tinh,

Rồi ra vạn vật hóa sinh dưới trời.

Dịch rằng: Ba người đi, bớt một người,

Một đi, ắt sẽ thêm đôi bạn bè.

Ý rằng:  vạn vật vân vi,

Thủy chung, chỉ muốn vẹn nghì Âm Dương.

Tiết 11.

曰:「君 動,易 語,定

        求,君 者,故 也,危 動,

        也,懼 語,則 也,無

        求,則 也,莫 與,則 矣。

        曰:(莫 之,或 之,立 恆,凶。)。」

 Tử viết: Quân tử an kỳ thân nhi hậu động. Dị kỳ tâm nhi hậu ngữ. Định kỳ giao nhi hậu cầu. Quân tử tu thử tam giả. Cố toàn dã. Nguy dĩ động. Tắc dân bất dữ dã. Cụ dĩ ngữ. Tắc dân bất ứng dã. Vô giao nhi cầu. Tắc dân bất dữ dã. Mạc chi dữ. Tắc thương chi giả chí hỹ. Dịch viết:  Mạc ích chi. Hoặc kích chi. Lập tâm vật hằng. Hung. (Bình giải Hào Thượng Cửu quẻ Ích).

 

Dịch.

Dạy rằng:

Hiền nhân, trước phải an thân,

Rồi sau, hoạt động kinh luân trong đời.

Bình tâm, rồi mới nói lời,

Giao du vững chắc, chắc rồi mới xin.

Giữ tròn ba điểm nói trên,

Cho nên, quân tử ấm êm, vẹn toàn.

Đang nguy, mà muốn lo toan,

Thời người sẽ chẳng sẻ san, chung phần.

Đang lo, mà muốn phân trần,

Thời người chẳng ứng, chẳng cần nghe tin.

Chưa quen, mà đã vội xin,

Làm sao mà muốn người đem cho phần.

Dịch rằng: Chẳng ai giúp ích, đỡ đần,

Lại còn có kẻ muốn dần cho đau.

Lập tâm, chẳng được bền lâu,

Lập tâm không vững, có đâu tốt lành. 

 BÌNH  GIẢNG

Chương V này, nghĩa đã rõ ràng, nên khỏi cần bình giảng.


» Dịch Kinh Đại Toàn » chương 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12