DỊCH KINH YẾU CHỈ

Hướng đi của Thánh nhân

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê

Mục lục | Lời nói đầu | Phần 1  2  3  4  5  6  7  8  9 | chương 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10 | STK

Phần 6

LẠC THƯ

Chương 3. Đại cương

Ta có thể nói được rằng Lạc Thư xuất phát từ Hà Đồ [1], nhưng có bốn điểm dị biệt quan trọng sau đây:

1. Mất số 10 ở giữa.

2. Âm Dương không còn hòa hợp, phối ngẫu mà đã phân kỳ, chia rẽ.

3. 2 cặp số 9/4 và 7/2 đổi chỗ lẫn cho nhau [2]

4. Ở Lạc Thư, Ngũ Hành tương khắc, vận chuyển theo chiều Âm.  Ở Hà Đồ, Ngũ Hành tương sinh, vận chuyển theo chiều Dương.

Chiều biến chuyển của Lạc Thư.

(Ta có: Thổ khắc Thủy; Thủy khắc Hỏa; Hỏa khắc Kim; Kim khắc Mộc; Mộc khắc Thổ.)

Lạc thư vì thiếu số 10, nên chỉ còn có chín số; hơn nữa vì Âm Dương phân kỳ, Hỏa Kim điên đảo, nên Lạc Thư tượng trưng cho thế giới hữu hình, vạn tượng vạn hữu, thế giới thực tại, lấy nghịch cảnh biến thiên để đoàn luyện vạn vật.

Các số Lạc Thư tổng cộng là 45.

Các số Hà Đồ tổng cộng là 55.

Mà 45 + 55 = 100

Số 100 vốn tượng trưng vạn tượng, vạn hữu. [3]

Như vậy ta càng thấy rõ cả Hà Đồ lẫn Lạc Thư mới đủ tượng trưng cho vạn tượng vạn hữu, từ thế giới vô hình đến thế giới đến thế giới hữu hình.

Hà Đồ tượng trưng cho thế giới tâm thần, nội tâm, nội cảnh.  Lạc Thư tượng trưng cho thế giới vật chất ngoại cảnh, cho xã hội bên ngoài. 

Vì thế, các bậc tiên hiền nhiều khi lại vẽ Hà Đồ nằm bên trong, Lạc Thư bao bên ngoài.

Người xưa cho rằng Hà Đồ, Lạc Thư có ba điểm giống nhau và hai điểm khác nhau.

Ngọc Trai Hồ thị bình rằng:

3 điểm giống nhau:

1. Hà Đồ cũng như ở Lạc Thư số 1,  số 6 đều ở phía Bắc.

2. Số 3 và 8 đều ở phía Đông

3. Số 5 đều ở Trung Cung

2 điểm khác nhau:

1. Ở Hà Đồ thì số 2 và 7 ở phía Nam, còn ở Lạc Thư thì số 2 và 7 lại ở phía Tây.

2. Ở Hà Đồ thì số 4 và 9 ở phía Tây. Ở Lạc Thư trái lại 4 và 9 ở phía Nam. [4] 

Tóm lại, các số Dương 1, 3, 5 không đổi vị, chỉ có các số Âm 2 và 4 mới thay đổi, lộn lạo.[5]  Hà Đồ và Lạc Thư mỗi bên theo một ngả đường.

Hà Đồ sinh Tiên Thiên Bát Quái.

Lạc Thư sinh Hậu Thiên Bát Quái.

Phục Hi nhân Hà Đồ vẽ ra Tiên Thiên Bát Quái.

(Cả hai hình đều có cùng một chiều diễn tiến) 

Ở Hà Đồ ta thấy nửa bên phải, các số Dương lẻ đều ở bên ngoài, các số Âm chẵn đều ở bên trong.

Còn ở nửa bên trái, thì các số lẻ Dương lại ở bên trong, số chẵn Âm lại ở bên ngoài.

Ở Tiên Thiên Bát Quái, ta cũng thấy ở nửa bên phải các hào Âm ở bên trong, các hào Dương ở bên ngoài; Còn ở nửa bên trái, thì các hào Dương lại ở bên trong các hào Âm ở bên ngoài.  Như vậy Hà Đồ và Tiên Thiên Bát Quái đã rập theo một khuôn mẫu.

Lạc Thư liên lạc mật thiết với Hậu Thiên Bát Quái:

Hậu Thiên Bát Quái đánh số các quẻ đúng theo thứ tự Lạc Thư.

 Ở Hậu Thiên Bát Quái, các quẻ theo số thứ tự sau:  Nhất Khảm, nhì Khôn, tam Chấn, tứ Tốn, ngũ Trung, lục Càn, thất Đoài, bát Chấn, cửu Ly.

Thiệu khang Tiết cho rằng, người xưa nhân vòng tròn của Hà Đồ mà suy ra lịch kỷ, nhân hình vuông của Lạc Thư mà nghĩ ra cách chia châu, chia đất.

Ông nói: Tròn là hình sao, số của lịch kỷ có lẽ bắt đầu từ đó.  Vuông là hình đất, những cách chia châu, chia đất có lẽ bắt chước từ đó chăng. [6]

Chúng ta sẽ trở lại vấn đề này.

Cũng như ở Hà Đồ, số quan trọng nhất của Lạc Thư vẫn là số 5.  Số 5 bao gồm Trời Đất, Âm Dương

Trời là 3, Đất là 2.  Số 5 là số tam thiên lưỡng địa, nên chính là Thái Cực. [7]

Ngoài tâm điểm ra, Hà Đồ và Lạc Thư đều có:

Dương số: 1 + 3 + 7 + 9 = 20

Âm số: 2 + 4 + 6 + 8 = 20

Tổng cộng đều là 20

Như vậy là Âm Dương quân bình.

Lạc Thư xưa đến nay vẫn là một cái gì huyền vi, bí ẩn.  Có nhiều lối cắt nghĩa Lạc Thư; nông có, sâu có tùy theo trình độ, tùy theo tâm trạng của mỗi người.

Thái Nguyên Định giải rằng: 9 số Lạc Thư tượng trưng cho các bộ phận của thần qui.

Ông viết: 

Số cửu cung là: 

Đội chín, đạp một

Tả ba, hữu bảy

Hai, bốn làm vai

Sáu, tám làm chân

Số năm ở giữa

Tượng hình lưng rùa. [8]

Cũng thấy có ca rằng:

Tải cửu lý nhất

Tả tam hữu thất

Nhị tứ vi kiên

Bát lục vi túc

Ngũ thập cư trung

Ỷ vu Khôn cục.

Có lẽ đó chỉ là phương pháp giúp ta nhớ phương vị các số trong Lạc Thư, chứ chưa giải thích được chi về Lạc Thư.

Một nhà bình giải Huỳnh đình Kinh cho rằng số 5 ở trung điểm là Thái Cực, Thái Nhất, 8 số bên ngoài là Bát Quái.  Tất cả họp thành Cửu Cung.

Hội ý trên, ta có thể giải Lạc Thư như sau:

Số ngũ là Thái Cực. [9] Còn 8 số bên ngoài tượng trưng cho Bát Quái tức là Vạn Tượng Quần Sinh, là thế giới hiện tượng, hiện hữu.

Sự thay bậc, đổi ngôi giữa hai cặp số 9/4 (Kim) và 7/2 (Hỏa), gây nên thế bất quân bình, mà khi đã mất thế quân bình, chắc chắn biến thiên chuyển động sẽ phát sinh.  Đó là một định luật khoa học. [10]

Kim Hỏa đổi ngôi gây nên điên đảo chuyển vận, cốt là dể đoàn luyện muôn vật cho nên tinh toàn, ý rằng Kim để rèn, mà Hỏa để luyện. [11] Âm Dương tương khắc cốt để gây nên biến thiên.

Lạc Thư  với  sự đảo điên, dịch vị của Kim, Hỏa,

sự tương khắc của Âm Dương là phản ảnh chân thực về thế giới hữu hình chúng ta, một thế giới đầy đảo điên, biến hóa.  Y thức như Hóa công có ý dùng nghịch cảnh để phát huy tiềm năng, tiềm lực của vũ trụ, cũng như của con người, để vạn vật và con người càng ngày càng trở nên tinh thuần, cao khiết.

Hơn nữa, Lạc Thư tuy chú trọng đến biến hóa bên ngoài, nhưng vẫn không quên khu nữu, quên Thái Cực bên trong.  Và như trong Trời Đất có Thái Cực làm chủ chốt để điều hòa mọi biến thiên chuyển động, thì trong một quốc gia cũng phải có một vị Đế Vương, một vị Nguyên Thủ cầm rường mối chỉ huy. 

Vì vậy mà ở Trung điểm Lạc Thư có Thái Cực, trung điểm Hồng Phạm có Hoàng Cực.  Thái Cực trong Lạc Thư tượng trưng cho Trời.  Hoàng Cực trong Hồng Phạm tượng trưng cho vì Thiên Tử thay Trời trị dân.

Đằng khác, có ít nhiều vị chân tu đắc đạo băng qua được các lớp lang hình tướng của vạn hữu, sống kết hợp với Thái Cực, Thái Nhất, đã mượn vị số của Lạc Thư để nói lên sự đắc đạo của mình; đại khái rằng mình đã vào được tâm điểm hoàn võ, vào được trong lòng Tạo Hóa.  Tung tầm mắt bao quát tám hướng, thì thấy vạn tượng, vạn hữu triều phục, hỗ trợ chung quanh y như tay chân, vai vế; chẳng khác nào 8 số Âm Dương bao quanh số 5 Thái Cực ở giữa.

Sách Chẩm Trung Kinh viết:

Ta ở đơn phòng

Bạn ta: Thái Nhất

Tả ba, hữu bảy,

Chín trước, một sau

Hai bốn đằng vai

Tám, sáu đằng chân

Ta ở chính giữa. [12]

Mới hay Lạc Thư đã chứa đựng cả một kho tàng văn hóa, chính trị và đạo giáo. [13]

CHÚ THÍCH

[1] Tuy nhiên các học giả thường cho rằng Hà Đồ, Lạc Thư không có liên lạc gốc gác gì với nhau.

[2] Người xưa gọi thế là Kim (9/4) cư hỏa (7/2) vị.  Hỏa (7/2) cư Kim (9/4) vị. — Chu Dịch Xiển Chân, trang 3b. Hay nói văn vẻ là: Kim thừa Hỏa vị, Hỏa nhập Kim hương. — Chu Dịch Đại Toàn, trang 27a.

[3] ... Hà Đồ chi số ngũ thập hữu ngũ...Lạc thư chi số, tứ thập hữu ngũ... tương hợp quát vi nhất bách chi số, vạn vật vạn tượng, chí vi, chí đại chi số, quân cùng ư thử hĩ. 河 圖 之 數 五 十 有 五... 洛 書 之 數 四 十 有 五... 相 合 适 為 一 百 之 數,  萬 物 萬 象, 至 微, 至 大 之 數, 均 窮 於 此 矣. — Nhiệm Ứng Thu - Âm Dương Ngũ Hành.

[4] Ngọc Trai Hồ thị viết: Tam đồng giả: Đồ Thư chi nhất, lục giai tại Bắc; tam bát giai tại Đông; Ngũ giả tại trung. Tam giả chi vị số giai đồng dã. Nhị dị giả: Đồ chi nhị thất tại Nam, nhi Thư tắc nhị thất tại Tây; Đồ chi tứ cửu tại Tây, nhi Thư tắc tứ, cửu tại Nam.  Nhị giả chi vị số giai dị dã. 玉 齋 胡 氏 曰: 三 同 者: 圖 書 之 一, 六 皆 在 北; 三 八 皆 在 東; 五 者 在 中. 三 者 之 位 數 皆 同 也. 二 異 者: 圖 之 二 七 在 南, 而 書 則 二 七 在 西; 圖 之 四 九 在 西, 而 書 則 四 九 在 南. 二 者 之 位 數 皆 易 也 . — Chu Dịch Đại Toàn, trang 20b.

[5] Cái Dương bất khả dịch, nhi Âm khả dịch... 蓋 陽 不 可 易 而 陰 可 易 .— Chu Dịch Đại Toàn, trang 20b.

[6] Thiệu Tử viết: Viên giả tinh dã; lịch kỷ chi số kỳ triệu ư thử hồ? Phương giả thổ dã.  Hoạch châu, tỉnh địa chi pháp kỳ phỏng ư thử hồ. 邵 子 曰: 圓 者 星 也; 歷 紀 之 數 其 兆 於 此 乎? 方 者 土 也. 畫 州, 井 地 之 法 其 倣 於 此 乎.— Chu Dịch Đại Toàn, trang 18a.

[7] Ta có thể nói được ở Hà Đồ thì Thái Cực là 5 + 10 = α + ω

  Ở  Lạc Thư thì Thái Cực là 5 = α

   Còn số 10 sẽ có nhờ sự phối hợp Âm Dương bên ngoài vì:

                                1 + 9 = 10;                2 + 8 = 10

                                3 + 7 = 10;                4 + 6 = 10

   Và sự thành tựu của vũ trụ chỉ có, khi nào hóa giải được hết các mâu thuẫn, đem lại được sự hòa hợp giữa mọi phần tử; chỉ khi ấy mới gọi được là 10 phân vẹn 10.

[8] Thái Nguyên định thuyết:       蔡 元 定 說

                Cửu cung chi số           九 宮 之 數

                Tải cửu lý nhất              載 九 履 一       

                Tả tam hữu thất            左 三 有 七

                Nhị tứ vi khiên               二 四 為 肩

                Lục bát vi túc,                六 八 為 足

                Ngũ cư trung ương      五 居 中 央

                Qui bối chi tượng dã.    龜 背 之 象 也

Dịch Tiết Đồ Thư dẫn,  Nhiệm ứng Thu, Âm Dương Ngũ Hành, trang 48, (Phụ lục: Hà Đồ, Lạc Thư thiển thuyết)

[9] Trung ngũ hựu tượng Thái Cực. 中 五 又 象 太 極 .— Chu Dịch Xiển Chân (Lạc Thư).

[10] Đó là nguyên lý thứ II về nhiệt lực học của Carnot-Clausius: Nguyên lý này đại khái như sau:  Năng lực chỉ có thể tác dụng khi biến động, tức là khi gặp một sự chênh lệch (gây nên bởi địa thế, nồng độ, mật độ, nhiệt độ v.v.   Nói cách khác, muốn biến thiên chuyển dịch, cần mất thế thăng bằng, cần có sự chệch lệnh.  Càng mất thăng bằng, càng biến thiên, càng tác động mạnh.  Một động lực khi đã biến thiên tác dụng, không thể tự nhiên mà phục hồi được phong thái nguyên thủy...  — Lecomte du Noüy và Học Thuyết Viễn Đích của tác giả, trang 113.

[11] Hỏa dĩ luyện chi, Kim dĩ hình chi, cố Kim cư Hỏa vị, Hỏa cư Kim vị.  Kim Hỏa đồng cung, nhi vạn vật vô bất tạ lại đào dung thành tựu hĩ. 火 以 煉 之, 金 以 形 之, 故 金 居 火 位, 火 居 金 位. 金 火 同 宮, 而 萬 物 無 不 藉 賴 陶 熔 成 就 矣 .— Chu Dịch Xiển Chân, Lạc Thư, trang 3b.

[12]  Ngô cư Đơn phòng.  Thái Nhất vi ngô ngẫu.  Tả tam hữu thất, Tải cửu lý nhất.  Nhị tứ vi ngô kiên, lục bát vi ngô túc.  Ngô cư trung cung, dĩ vi phúc thực. 吾 居 丹 房. 太 一 為 吾 偶. 左 三 右 七. 載 九 履 一. 二 四 為 吾 肩. 六 八 為 吾 足. 吾 居 中 宮. 以 為 腹 實 .— Chẩm Trung Kinh, trang 1.

[13] Le dialogue qui ouvre le Hong Fan exprime assurément l'idée que l'aménagement de l'Univers implique une répartition des choses et des hommes laquelle peut se traduire tout aussi bien par un arrangement en 9 Rubriques (Lạc Thư Hồng Phạm) que par une distribution en 5 Eléments (Hà Đồ). — Marcel Granet, La Pensée Chinoise, page 168.

... Quant au Lo Chou, le diagramme qui prétend le restituer, s'inspire des données formellement attestées dès l'époque des Han...Les 9 premiers nombres y sont disposés en carré magique (autour de 5), ainsi qu'on pourrait le prévoir pour un tableau du monde offert (par l'intermédiaire d'une tortue) à un Héros qui divisa la Terre (carrée) en 9 Régions. — Ib page 178.

Mục lục | Lời nói đầu | Phần 1  2  3  4  5  6  7  8  9 | chương 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10 | STK