ĐẠO ĐỨC
KINH
Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ
khảo luận & bình dịch
»
mục lục
»
khảo luận
CHƯƠNG 8
DỊ TÍNH
易 性
Hán văn:
上 善 若 水.
水 善 利 萬 物 而 不 爭, 居 眾 人 之 所
惡, 故 几 於 道. 居 善 地,
心 善 淵, 與 善 仁,
言 善 信, 政 善 治,
事 善 能,
動 善 時. 夫 唯 不 爭,
故 無 尤.
Phiên âm:
Thượng thiện nhược thủy.
Thủy thiện lợi vạn vật nhi bất tranh,
xử chúng nhân chi sở ố, cố cơ
ư Đạo.
Cư thiện
địa, tâm thiện uyên, dữ
thiện nhân, ngôn thiện tín, chính thiện
trị, sự thiện năng, động thiện thời.
Phù duy bất tranh, cố vô vưu.
Dịch xuôi:
Bậc trọn lành giống như nước.
Nước khéo làm ích cho muôn loài mà
không tranh giành, ở chỗ mọi người đều ghét, cho nên gần Đạo.
Ở thì lựa nơi chốn; tâm hồn thời thâm
trầm sâu sắc; giao tiếp với người một mực nhân ái; nói năng thành tín;
lâm chính thời trị bình; làm việc thời có khả năng; hoạt động cư xử hợp
thời.
Chính vì không tranh, nên không ai chê
trách oán thán.
Dịch thơ:
1. Người trọn hảo giống in làn nước,
2. Nuôi muôn loài chẳng chút cạnh tranh.
Ở nơi nhân thế rẻ khinh,
Nên cùng Đạo cả mặc tình thảnh thơi.
3. Người trọn hảo, chọn nơi ăn ở,
Lòng trong veo, cố giữ đức nhân.
Những là thành tín nói năng,
Ra tài bình trị chúng dân trong ngoài.
Mọi công việc an bài khéo léo,
Lại hành vi mềm dẻo hợp thời.
4. Vì không tranh chấp với ai,
Một đời thanh thản, ai người trách ta.
BÌNH GIẢNG
Có nhiều cách bình giảng chương này:
a. Vương Bật, Hà Thượng công, Tống
Long Uyên toàn đề cập các đức tính của nước.
b. James Legge và Duyvendak cho rằng
chương này nói về sự trọn hảo.
c. Có nhiều tác giả khác như Nghiêm
Toản, Nguyễn Duy Cần áp dụng chương này vào «bậc trọn hảo», vào thánh
nhân. Tôi cũng chủ trương như vậy.
Ở chương này, Lão tử khuyên các bậc
thánh nhân phải bắt chước nước. Nước bao giờ cũng chảy chỗ trũng, chỗ
thấp, làm ơn ích cho muôn loài muôn vật.
Bậc thánh nhân cũng phải như vậy: phải
sống cuộc đời khiêm cung, từ tốn, quên mình vì người, không tự cao tự
đại có như thế mới gần Đạo gần Trời.
Ngoài ra thánh nhân phải:
(1) Chọn nơi ăn chốn ở, vì chỗ ăn ở
ảnh hưởng rất nhiều đến toàn thể con người. (2) Phải sống thâm trầm,
không phù phiếm, xốc nổi.
Tham Đồng Khế
參 同 契
của Ngụy Bá Dương
魏 伯 陽
có câu: «Chân nhân tiềm thâm uyên,
phù du thủ qui trung.»
真 人潛 深 淵,浮
游 守 規 中
và giải rằng đó là luôn giữ được Nguyên thần ở Nê hoàn.
3. Giao tiếp với người bằng một lòng
nhân ái.
4. Nói lời thành tín.
5. Nếu cầm quyền chính, sẽ đem bình
trị lại cho thiên hạ.
6. Khi làm công việc, tỏ ra có khả
năng.
7. Hoạt động uyển chuyển theo thời.
Chẳng những thế thánh nhân sẽ không tranh chấp với ai.
Cát Trường Canh toát lược chương này
như sau: «Nước bỏ chỗ cao, mà chảy xuống chỗ thấp – ngày đêm, nước làm
việc chẳng ngừng. Trên trời, nước làm mưa, làm sương. Dưới đất, nước
sinh sông, sinh lạch. Đâu đâu nước cũng thấm nhuần, tắm gội. Nước làm
ích cho mọi loài. Nước luôn tuân phục, không kháng cự. Đắp đê ngăn thời
nước ngừng; mở cửa cống cho thoát thời nước chảy. Nước cũng đổi hình thù
vuông tròn tùy theo bình chứa. Con người thường có khuynh hướng khác
hẳn. Con người luôn ưa lợi lộc, luôn luôn vị kỷ. Vì thế con người phải
bắt chước làm nước. Kẻ nào hạ mình để phục vụ người, sẽ được mọi người
thương mến, và không bị ai chống đối.»
Dị tính
易 性:
sống giản dị, theo tính tự nhiên.
Cơ
幾: gần.
|