TRUNG DUNG TÂN KHẢO

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ

QUYỂN II: TRUNG DUNG BÌNH DỊCH

» Mục lục » Tựa của Chu Hi » Chương: 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13

14  15  16  17  18  19  20  21  22  23  24  25  26  27  28  29  30  31  32  33

Chương 33

CHÂN ĐẠO TẠI NHÂN TÂM

第 三 十 三 章

 詩 曰 衣 錦 尚 絅 惡 其 文 之 著 也. 故 君 子 之 道 闇 然 而 日 章. 小 人 之 道 的 然 而 日 亡. 君 子 之 道, 淡, 而 不 厭; 簡 而 文 溫, 而 理. 知 遠 之 近, 知 風 之 自, 知 微 之 顯; 可 與 入 德 矣. 詩 云: 潛 雖 伏 矣, 亦 孔 之 昭. 故 君 子 內 省 不 疚, 無 惡 于 志. 君 子 之 所 不 可 及 者 其 唯 人 之 所 不 見 乎. 詩 云: 相 在 爾 室, 尚 不 愧 于 屋 漏. 故 君 子 不 動 而 敬, 不 言 而 信. 詩 曰: 奏 假 無 言, 時 靡 有 爭. 是 故 君 子 不 賞, 而 民 勸; 不 怒 而 民 威 于 鈇 鉞. 詩 曰: 不 顯 惟 德, 百 辟 其 刑 之. 是 故 君 子 篤 恭, 而 天 下 平. 詩 云: 予 懷 明 德, 不 大 聲 以 色. 子 曰: 聲 色 之 于 以 化 民, 末 也. 詩 云: 德 輶 如 毛, 毛 猶 有 倫. 上 天 之 載, 無 聲 無 臭, 至 矣.

右 第 三 十 三 章

子 思, 因 前 章 極 致 之 言, 反 求 其 本, 復 自 下 學 為 己 謹 獨 之 事, 推 而 言 之. 以 馴 致 乎 篤 恭 而 天 下 平 之 盛. 又 贊 其 妙, 至 于 無 聲 無 臭, 而 後 已 焉. 蓋 舉 一 篇 之 要 而 約 言 之. 其 反 復 丁 寧 示 人 之 意, 至 深 切 矣. 學 者 其 可 不 盡 心 乎 ？

PHIÊN ÂM

Thi viết: «Ý cẩm thượng quýnh» ố kỳ văn chi trứ dã. Cố quân tử chi đạo, ám nhiên nhi nhật chương. Tiểu nhân chi đạo, chước nhiên nhi nhật vong. Quân tử chi đạo, đạm, nhi bất yểm; giản, nhi văn ôn, nhi lý. Tri viễn chi cận, tri phong chi tự, tri vi chi hiển; khả dữ nhập đức hĩ. Thi vân: «Tiềm tuy phục hĩ, diệc khổng chi chiêu», Cố quân tử nội tỉnh bất cứu, vô ố ư chí. Quân tử chi sở bất khả cập giả kỳ duy nhân chi sở bất kiến hồ. Thi vân: «Tướng tại nhĩ thất, thượng bất quí vu ốc lậu». Cố quân tử bất động nhi kính, bất ngôn, nhi tín. Thi viết: «Tấu cách vô ngôn, thời mỹ hữu tranh.» Thị cố quân tử bất thưởng, nhi dân khuyến; bất nộ, nhi dân oai ư phủ việt. Thi viết: «Bất hiển duy đức, bá tích kỳ hình chi.» [1] Thị cố quân tử đốc cung, nhi thiên hạ bình. Thi vân: «Dư hoài minh đức, bất đại thanh dĩ sắc.» Tử viết: «Thanh sắc chi ư dĩ hóa dân, mạt dã.» Thi vân: «Đức thù như mao: Mao do hữu luân. Thượng thiên chi tải, vô thanh vô xú, chí hĩ.» [2]

Hữu đệ tam thập tam chương.

Tử tư, nhân tiền chương cực trí chi ngôn, phản cầu kỳ bổn, phục tự hạ phục vị kỷ cẩn độc chi sự, suy nhi ngôn chi, dĩ tuần trí hồ đốc cung nhi thiên hạ bình chi thịnh. Hựu tán kỳ diệu, chí ư vô thanh vô xú, nhi hậu dĩ yên. Cái cử nhất thiên chi yếu nhi ước ngôn chi. Kỳ phản phúc đinh ninh thị nhân chi ý, chí thâm thiết hĩ. Học giả kỳ bất tận tâm hồ ?

CHÚ THÍCH

Thi 詩 = Mao thi tiểu nhã chính nguyệt thiên 毛 詩 小 雅 正 月 篇 .

- Khổng 孔 = rất.   - Chiêu 昭 = sáng tỏ (briller).    - Cứu 疚 = buồn, lỗi.

- Thi 詩 = Mao thi Thương tụng Liệt tổ thiên 毛 詩 商 頌 烈 祖 篇 .

- Tấu 奏 = tiến lên.   - Cách 假 = giáng lâm.[3]   - Mỹ 靡 = không.   - Khuyến 勸= phấn khởi.

- Phủ việt 鈇 鉞 = rìu búa.[4]   - Hiển 顯 = tỏ ra.   - Bá tích 百 辟 = chư hầu.   - Hình 刑 = bắt chước.

- Dư 予 = ta.   - Hoài 懷= nhớ.   - Minh đức 明 德  = nhân đức hoàn hảo.   - Dĩ 以= dữ = và.

- Thù 輶= nhẹ.   – Luân 倫 = so sánh.   - Xú  臭 = khí vị.   - Chí hĩ 至 矣 = tuyệt vời.

DỊCH CHƯƠNG 33

Đạo trời ẩn áo đáy lòng

Thơ rằng: «Gấm mặc trong, ngoài phủ áo sa,

Là vì ngại gấm đầy hoa lòe loẹt.

Nên đạo quân tử ám nhiên ẩn ước,[5]

Sau dần dà mới sáng rực mãi lên;

Đạo tiểu nhân mới ngó ngỡ là đèn,

Nhưng càng ngày càng tối đen tối sẩm.

Đạo quân tử đạm thanh không ngán ngẫm,

Đơn sơ nhưng chứa chan vẽ đẹp tươi,

Thuần phác nhưng lý sự chẳng kém ai.

Biết xa gần, biết nguyên lại, bản mạt,

Biết lẽ vi hiển,[6] vừa rỡ ràng vừa e ấp,

Là có thể bước vào nẻo đức đường nhân.[7]

Thơ rằng: Cá tuy lặn sâu thẳm mấy tầm,

Nhưng bóng dáng vẫn rõ ràng hiển hiện.

Nên quân tử lo xét mình cho chín,

Đừng cho tội khiên làm u ám thâm tâm.

Người quân tử vượt trội quá chúng nhân,

Chính ở chỗ mọi người trông chẳng đặng.[8]

Thơ rằng: chái tây bắc một mình thanh vắng,

Cũng đừng làm chi đáng để hổ ngươi.

Nên quân tử không làm, vẫn thu phục lòng người,

Chẳng nói năng nhưng ai nấy đều tin tưởng.[9]

Thần thánh giáng lâm, không một lời động dạng

Nhưng mọi người tuyệt nhiên hết tranh dành.

Nên quân tử không thưởng, mà dân vẫn đua tranh,

Không giận dữ, mà người sợ hơn oai rìu búa.[10]

Khéo cai trị không cần oai vũ,

Chiến trận tài không cứ căm hờn.

Thắng người đâu tại tranh hơn,

Dùng người khéo chỗ biết tôn trọng người.

Thế là chẳng ganh tài vẫn thắng,

Thế là khiêm mà vẫn trị người.

Thế là kết hợp với Trời,

Thế là diệu pháp của người đời xưa.

Thơ rằng: Văn vương chẳng cần phô trương đức độ,

Nhưng chư hầu đâu đấy vẫn khuôn theo.

Người quân tử nếu dốc một dạ kính yêu,

Đạo đức cả, thiên hạ lẽ tất nhiên thịnh trị.[11]

Thơ rằng: Ta muốn đức rạng ngời sáng tỏ ,

Không cần chi lớn tiếng hay làm bộ ra oai.

Đức Khổng nói:

Dùng miệng lưỡi hay kiểu cách bên ngoài,

Cảm hóa dân lối ấy rất nên thô thiển.

Thơ rằng:

Đức nhẹ như lông, lông còn có bề hơn kém,

Đức trời cao siêu việt chẳng tăm hơi,

Thực là hoàn hảo tuyệt vời.[12]

Tử Tư trên kia vừa nói tới điều chí cực,

Nay quay về nói lại chủ chốt căn nguyên:

Nhắc ta tu thân căn cốt ở kính tin,

Dẫu chiếc bóng cũng không làm điều tà khuất.

Suy rộng ra, nếu ai cũng dốc một lòng chính trực,

Thì thiên hạ lo chi chẳng an bình.

Khen nhân đức khi đạt mức huyền linh,

Sẽ bát ngát vô thanh và vô xú.

Một lời lẽ gồm biết bao tự sự,

Lòng thiết tha khẩn khoản muốn dạy người,

Bao ý tình thắm thiết biết mấy mươi,

Học giả ta lẽ nào không hết lòng hết sức.[13]

BÌNH LUẬN

1. Thi vân: Ý cẩm thượng quýnh... Bất quý vu ốc lậu.

Chương 33 này tổng luận về đạo người quân tử.

Đạo quân tử theo Trung Dung là thứ đạo nội tâm, không có những hình thức thờ phụng, van vái bên ngoài, mà chỉ cốt theo gương toàn thiện của Trời, tu sửa tâm hồn cho nên toàn thiện.

Để phối thiên, người quân tử nên hết sức tránh sự lòe loẹt bên ngoài.[14] Trọng tâm của người quân tử là giữ cho tâm hồn của mình luôn thanh cao trang nhã, lúc nào cũng mường tưởng như có thần minh ở bên cạnh mình.[15]

Lý luận rằng cá ở trong nước sâu mà vẫn còn thấy được bóng dáng thì những điều kín nhiệm trong lòng mình làm sao thoát khỏi mắt thần minh, cho nên người quân tử luôn luôn cẩn trọng dẫu là khi ở một mình. Người quân tử hơn người chính là ở chỗ đó.

Kẻ tiểu nhân thì trái lại, cần có một thứ đạo phô trương lộ liễu để được tiếng khen bên ngoài; tâm hồn có xấu xa mấy cũng không sao, miễn là đậy điệm, giấu giếm được.

Quân tử theo nội đạo (ésotérisme), tiểu nhân theo ngoại đạo (exotérisme), khác nhau ở chỗ đó.[16]

 2. Cố quân tử bất động nhi kính... đốc cung nhi thiên hạ bình.

Người quân tử nếu giữ cho tâm chính ý thành thì chẳng bao lâu nhân đức sẽ hiển lộ ra bên ngoài, ảnh hưởng đến quần chúng xa gần, và cảm hóa được chúng dân. Đó là định luật của trời đất.

Người quân tử cũng không cần phải vất vả bon chen, lao tác mới cảm hóa được chúng dân, mà có thể cảm hóa mọi người bằng ảnh hưởng tâm thần, đức độ lời lẽ và đời sống mình.

Đạo Đức Kinh viết:

«Thánh nhân chẳng đi mà vẫn đến,

Chẳng phô trương mà vẫn tiếng tăm.

Chẳng làm mà vẫn thành công.» [17]

Dịch Kinh cũng viết:

«Dạy rằng quân tử trên đời,

Ngồi nhà nói phải muôn người vẫn theo.

Dặm nghìn còn phải hướng chiều,

Thời trong gang tấc đâu điều lần khân.» [18]

Người xưa cho rằng đức Khổng viết kinh Xuân Thu thì: «Một chữ khen vinh hơn áo cổn hoa, một chữ chê nhục hơn hình rìu búa.» [19] Thế tức là thánh nhân tu kỷ mà đem được an bình cho thiên hạ vậy.[20]

3. Thi vân: Dư hoài minh đức... vô thanh vô xú chí hĩ.

Trung Dung cho rằng đạo nội tâm chính là đạo của thánh hiền muôn thuở, là đạo của Văn Vương, và viện dẫn lời Kinh Thi (thiên Hoàng hĩ) để chứng minh điều đó. Để thấu triệt vấn đề, xin tạm dịch đoạn Kinh Thi ấy như sau:

«Thượng Đế gọi Văn Vương phán bảo,

Ta ưa người hoài bão đức nhân.

Chẳng cần khoe tiếng khoe tăm,

Chẳng cần thanh sắc lố lăng bên ngoài.

Không hay, không biết, thảnh thơi,

Ung dung theo đúng luật Trời ở ăn.» [21]

Phúc Âm Công giáo cũng đã rao truyền đạo nội tâm đó. Trong Matthieu (đoạn 6, 1-6), Chúa Jésus dạy chớ nên phô trương đức độ, vì làm thế sẽ mất phần thưởng Thiên Chúa. Cho nên làm phúc hay cầu nguyện cũng phải làm cho âm thầm kín đáo, đừng để cho ai hay, ai biết, chỉ cần một mình Chúa Trời biết mà thôi.

Trong Phúc Âm Jean (4, 23-24) ngài lại dạy: «Chúa là Thần và những kẻ thờ người phải thờ bằng tâm thần và chân lý. Vì Thiên Chúa chỉ ưa những người thờ phụng ngài bằng tâm thần và chân lý.» Trái lại những kẻ phụng thờ ngài bằng môi miệng, hình thức bên ngoài, thì bị công kích kịch liệt bằng những lời lẽ sau:

«Dân này môi miệng thờ ta,

Nhưng mà lòng nó cách xa ngàn trùng.

Phụng thờ hình hạc luống công,

Những lời giảng giáo thuần dòng nhân vi.» [22]

Phật cũng dạy trong kinh Kim Cương: «Nhược dĩ sắc kiến ngã, dĩ âm thanh cầu ngã, thị nhân hành tà đạo, bất năng kiến Như Lai.» (Ai lấy sắc tướng mà xem ta, lấy âm thanh mà tìm ta, ấy là kẻ theo tà đạo, không thể thấy Như Lai được.) [23]

Đức Khổng thì nói: «Lấy thanh sắc mà cảm hóa dân ấy là đường lối thấp kém nhất.»

Tư tưởng của ba ngài quả thật giống nhau vậy.

Tổng luận về Trung Dung cụ Phan Bội Châu viết: «Thế thời tuyền bộ sách, mở đầu ra chữ Thiên, thắt đuôi lại cũng chữ Thiên,biết được thâm ý của người làm sách, chỉ cốt nói rõ Thiên chi đạo, tức là đạo của Trời. Nhưng mà đạo của Trời đó há phải để mắt vào chỗ xanh cao ngất, mà bảo là Trời hay sao? Đạo của Trời cũng chỉ ở nơi lòng người ta mà thôi. Lòng người ta tức là nhân chi đạo, mà nhân chi đạo tức là Thiên chi đạo. Nên bản sách này có hai câu rằng: ‘Thành giả thiên chi đạo dã, thành chi giả, nhân chi đạo dã.’ Nói cho đúng, nhân chi đạo và Thiên chi đạo chỉ khác nhau bằng hai cái danh từ, mà ý nghĩa tinh thần thì tóm vào trong một chữ thành.[24]

James Legge bình rằng: «Chương cuối và chương đầu tương ứng với nhau. Chương nào cũng có thể coi là toát lược cả toàn bộ Trung Dung.»

CHÚ THÍCH

[1] Mao Thi, Chu tụng Liệt văn thiên. 毛 詩 周 頌 列 文 篇.

[2] Thi 詩 = Mao Thi Đại nhã 毛 詩 大 雅: 1/ Hoàng hĩ thiên 皇 矣 篇; 2/ Chưng dân thiên 烝 民 篇; 3/ Văn Vương thiên 文 王 篇.

[3] Thần giáng lâm đích thời hậu, tuy nhiên một hữu âm thanh ngôn ngữ, đãn thị nhân đô thụ tha cảm hóa. 神 降 臨 的 時 候, 雖 然 沒 有 音 聲 言 敔, 但 是 人 都 受 他 感 化.

[4] Nhất tự chi bao vinh ư hoa cổn; nhất tự chi biếm nhục ư phủ việt. 一 字 之 褒 榮 於 華 袞; 一 字 之 貶 辱 於 鈇 鉞 (Một chữ khen vinh hơn áo cổn hoa, một chữ chê nhục hơn hình rìu búa). (Trần Trọng Kim, Nho giáo, I, tr.198)

[5] Le sentier des justes est comme la brillante lumière du matin,

dont l’éclat va croissant jusqu’au plein jour. (Proverbes 4, 18)

[6] Oui c’est un Dieu caché que le Dieu qu’il faut croire.

Mais tout caché qu’il est, pour réveler sa gloire

Quels témoins éclatants devant moi assemblés.

(Louis Racine, Poème de la religion, chant I)

- Le plus grand explorateur sur cette terre, ne fait pas d’aussi longs voyages que celui qui descend au fond de son cœur et se penche sur les abîmes où la face de Dieu se mire parmi les étoiles. (Julien Green)

- Peut-être le mystère est-il un peu trop clair, dit Dupin. (Edgar Poe, Oeuvres complètes. Histoires extraordinaires et Nouvelles Histoires extraordinaires. La lettre volée. Trad. de Baudelaire)

[7] Cố kiến ngôn hữu chi: minh đạo nhược muội, tiến đạo nhược thoái, di đạo nhược loại. Thượng đức nhược cốc, đại bạch nhược nhục, quảng đức nhược bất túc. Kiến đức nhược thu, chất chân nhược du. Đại phương vô ngung, đại khí vãn thành, đại âm hi thanh, đại tượng vô hình, đạo ẩn vô danh, phù duy đạo, thiện thải thả thành. 故 建 言 有 之. 明 道 若 昧, 進 道 若 退, 夷 道 若 類. 上 德 若 谷, 大 白 若 辱, 廣 德 若 不 足, 建 德 若 偷, 質 真 若 渝, 大 方 無 隅, 大 器 晚 成, 大 音 希 聲, 大 像 無 形, 道 隱 無 名, 夫 唯 道, 善 貸 且 成.

Xưa nay đã có lời truyền tụng,

Người biết đạo như vụng, như dần.

Tiến lên mà ngỡ lui chân,

Tới bên đạo cả mà thân tưởng hèn.

Đức siêu việt thấp in thung lũng,

Đức cao dầytưởng những vô tài.

Thực chất vẽ ngoài ngỡ kém,

Hình vuông to, góc biến còn đâu.

Những đồ quí báu làm lâu,

Tiếng to nhường sấm mà hầu vô thanh.

Tưởng to mới vô hình vô ảnh,

Trời mênh mang yên tĩnh như không.

Đạo trời tản mạn vô cùng,

Không làm mà vẫn thành công mới là.

- Mao Thi, Vệ phong Thạc nhân thiên 衛 風 碩 人 篇 và Trịnh phong phong thiên 鄭 風 丰 篇 viết: Y cẩm quýnh y 衣 錦 褧 衣.

[8] Parce que le progrès moral dépend de la condition intérieure de la pureté et du progrès vers la Vérité. (Présence du Bouddhisme, p.245)

- Et moi, je vous dis: quiconque regarde une femme aver convoitise, a déjà, dans son cœur, commis l’adultère avec elle. (Mathieu 5, 28)

- Tử viết: «Nội tỉnh bất cứu phù hà ưu hà cụ.» 子 曰 內 省 不 疚 夫 何 憂 何 懼. (Luận Ngữ, Nhan Uyên [ch.12] #4)

There is no conscience where there is no grace.

There is no conscience where there is no chivalry.

There is no conscience where there is no compassion.

Conscience is a diamond reflecting innumerable colours.

Conscience feeling must be compassionate,

Conscience acting must be chivalrous.

It is breadth of vision that is wanting.

We must see that we produce it.

(condensed from «Conscience», Mira, April, 1960, tr.223)

[9] - Tử viết: Quân tử cư kỳ thất, xuất kỳ ngôn, thiện tắc thiên lý ngoại ứng chi, huống kỳ nhĩ giả hồ. 子 曰: 君 子 居 其 室 出 其 言 善 則 天 里 外 應 之 況 其 邇 者 乎. (Dịch Kinh, Hệ từ thượng)

- Phu tử nói: «Người quân tử ở trong nhà nói ra điều lành, thì người ngàn dậm ứng với, huống hồ là kẻ ở gần.»

- Thị dĩ thánh nhân, bất hành nhi chí bất hiện nhi danh bất vi nhi thành. 是 以 聖 人 不 行 而 至 不 現 而 名 不 為 而 成.

Thánh nhân chẳng đi mà vẫn đến,

Chẳng phô trương vẫn tiếng vẫn tăm.

Chẳng làm mà vẫn thành công. (Đạo Đức Kinh, tr.47)

- Thí như nhất năng trừ thiên niên ám, nhất trí năng diệt vạn niên ngu. 譬 如 一 燈 能 除 千 年 暗, 一 智 能 滅 萬 年 愚. (Ví như một ngọn đèn có thể trừ cái tối ngàn năm, một trí có thể trừ cái ngu muôn thủa) (Pháp bảo đàn kinh, tr.132-133)

- Bất ngôn nhi tín, bất nộ nhi uy, vô vi nhi trị. 不 言 而 信 不 怒 而 威 無 為 而 治. (Không nói mà người vẫn tin, không giận mà vẫn oai, không làm vẫn trị nổi người.)

- L’homme dont la conscience est parfaite, influence tous les êtres, meut le ciet et la terre, fléchit les Mânes et les Génies et parcourt les six régions de l’espace sans que rien s’oppose à lui. (Lie-Tseu, Traduction de R. Brémond.)

[10] Thiện vi sĩ giả bất vũ, Thiện chiếu giả bất nộ, Thiện thắng giả bất tranh. Thiện dụng nhân giả vi hạ. Thị vị bất tranh chi đức, Thị vị dụng nhân chi lực, Thị vị phối thiên, cổ chi cực. 善 為 士 者, 不 武. 善 戰 者, 不 怒. 善 勝 敵 者, 不 與. 善 用 人 者, 為 之 下. 是 謂 不 爭 之 德, 是 謂 用 人 之 力, 是 謂 配 天, 古 之 極. (Đạo Đức Kinh, ch.68)

[11] The lotus blooms and draws the bees, Bloom thou, my soul ! in God-life and thou wilt bless many. Live in God, and thy vibrations will attract many though thou speak not a word. (TL. Vaswani)

Sen nở tung hoa quyến bướm ong,

Nở ra, hãy nở hỡi hoa lòng.

Sức thiêng Thượng đế dâng rào rạt,

Nhân Loại bao người sẽ cảm thông.

Trong tình Thượng đế sống ung dung

Cho phím đàn lòng tới tấp rung,

Tuy chẳng âm thanh vang khắp chốn,

Muôn người sau trước vẫn so cung.

- So many Gods, so many creeds!

So many ways, that wind and wind

While just the art of being kind.

Is all this sad world needs. (Ella Wheeler Wilcox)

Bao thần phật, bao nhiêu đạo giáo,

Biết bao đường uốn éo quanh co.

Trong khi thế giới tiêu sơ,

Chỉ cần nhân loại hiệp hòa yêu đương.

[12] - Make the plough of truth

Plant the seed of earnestness

Remove the weeds of untruth

Water it with patience,

Always introverting thyself

Fence it with self satisfaction

If such be thy steadfastness.

Self-realization is thy harvest.

(Saint Appar, The divine life, vol. XXII Jan. 1960)

- Within you is hidden god

Within you is immortal soul

Kill this little «I»

Die to live,

Lead the divine life.

Within you (is the) fountain of joy,

Within you (is the) ocean of bless

Rest peacefully in your own Atma,

(and) Drink the nectar of immotality.

(Sri Swami Sivanada)

[13] Serve, love, meditate realize, be good, do good, be kind, be tolerant be virtuous, adapt, adjust, accommodate, practise Ahimsa, Satva Brahmacharya, this is the essence of divine life.

(Sri Swami Sivananda)

- Hymn from the Veda:

Steep and high is your path of pilgrimage, o man: never descending low. I have equipped thee with the divine wisdom and power to live a full and vigorous life.

Come and enter the divine chariot of immortal bless.

Never say you are old, o my traveller,

With advancing age, blessed with the wealth of wisdom, you shall ever remain young and vigorous.

Up and high goes your path, never descending low.

(Atharvaveda)

Tạm dịch:

Đường trời cao vút tầng mây,

Ai ơi đừng có một ngày lui chân.

Đức trời lồng với kinh luân,

Ta đem ta xẻ ta phần cho ai.

Hãy lên rong ruổi xe trời,

Băng miền cực lạc muơn đời trường sinh.

Răng long đầu bạc mặc tình,

Đừng bao gời nói rằng mình già nua.

Thần thông trời đã phú cho,

Bạc đầu lòng vẫn phởn phơ nhẹ nhàng.

Vén mây, vượt núi, băng ngàn,

Đường trời chót vót chớ màng lui chân.

[14] Đức thành phản bản dĩ tận Trung Dung chi đạo. 德 誠 反 本 以 盡 中 庸 之 道. (Trung Dung hoặc vấn, tr.137b)

[15] Quảng Bình Du Thị viết: Vô tàng ư trung, vô giao ư ngoại, bạc nhiên thuần tố, độc dữ thần minh cư. 廣 平 游 氏 曰: 無 藏 於 中, 無 交 於 外, 泊 然 純 素, 獨 與 神 明 居. (Ib., tr.138b)

[16] Dục học giả tiên tri dụng tâm ư nội, bất cầu nhân tri, nhiên hậu khả dĩ cẩn độc, thành thân, nhi tuần trí hồ kỳ cực dã. 欲 學 者 先 知 用 心 於 內, 不 求 人 知, 然 後 可 以 謹 獨, 誠 身, 而 馴 致 乎 極 也. (Ib.,tr.136a)

[17] Thị dĩ thánh nhân, bất hành nhi tri, bất kiến nhi danh, bất vi nhi thành. 是 以 聖 人 不 行 而 知, 不 見 而 名, 不 為 而 成. (ĐĐK, ch.47)

[18] Quân tử cư kỳ thất xuất kỳ ngôn thiện, tắc thiên lý chi ngoại ứng chi, huống kỳ nhĩ giả hồ. 君 子 居 其 室 出 其 言 善 則 天 里 之 外 應 之 況 其 邇 者 乎. (Hệ Từ thượng, ch.8)

[19] Nhất tự chi bao vinh ư hoa cổn; nhất tự chi biếm nhục ư phủ việt. 一 字 之 褒 榮 於 華 袞; 一 字 之 貶 辱 於 鈇 鉞 (Trần Trọng Kim, Nho giáo, I, tr.198)

[20] Thánh nhân tu kỷ dĩ an bách tính, đốc cung nhi thiên hạ bình. 聖 人 修 己 以 安 百 姓, 篤 恭 而 天 下 平 (Trung Dung hoặc vấn, tr.137a)

[21] Đế vị Văn Vương: Dư hoài minh đức bất đại thanh dĩ sắc, bất trường hạ dĩ cách, bất thức bất tri, thuận Đế chi tắc. 帝 謂 文 王: 予 懷 明 德 不 大 聲 以 色, 不 長 夏 以 革, 不 識 不 知, 順 帝 之 則 (Kinh Thi, Đại nhã, Hoàng hĩ thiên, 7)

[22] Marc 7, 6-7.

[23] Kim Cương Kinh, 26.

[24] Phan Bội Châu, Khổng học đăng, I, tr.398.

» Mục lục » Tựa của Chu Hi » Chương: 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13

14  15  16  17  18  19  20  21  22  23  24  25  26  27  28  29  30  31  32  33