Hai chữ Tính Mệnh có thể nói là 2 chữ hết sức hàm súc, huyền diệu và cao siêu trong Khổng giáo.

Lời nói khiêm tốn đó làm ta liên tưởng đến một câu của Lão Tử:

Theo Luận Ngữ, khi 50 tuổi, Đức Khổng mới biết Mệnh Trời.^[4]

Tăng Tử kết thúc quyển Luận Ngữ, bằng lời giáo hoá của Đức Khổng:

“ Chẳng hiểu Mệnh Trời, không đáng gọi là người quân tử.” [5]

A. Chữ Tính.

Thời Khổng Tử, chữ Tính đã thông dụng, nhưng ít được bàn giải minh bạch. Mạnh tử là người đầu tiên bàn giải cặn kẽ về chữ Tính, và đề xướng thuyết Tính thiện.

Đến đời Tống, các danh Nho đã bàn giải thêm nhiều về chữ Tính.

Theo Mạnh tử và Chu Hi, Tính hàm súc vạn lý, nhưng phần cương lĩnh lớn lao gồm 4 điều mệnh danh là Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí. [6]

Minh Đạo tiên sinh thường nói: Tính cùng Đạo trời, nếu không tự đắc, thì không biết dược.”[7]

Trình Y Xuyên cho Tính là Chân Nguyên, là Lý, là “Vật năng sinh”. [8]

Trương Hoành Cừ cho rằng Tính là lẽ chí thiện, chí mỹ của Trời đất.[9]

Ngu Phong nói: Tính là lẽ mà trời đất thành lập, nên tính là điều kín nhiệm của quỉ thần. [10]

Lại nói: Tính bản nhiên ấy Chí Thiện. Đã bảo rằng Chí Thiện tức Tuyệt Đối. [11]

Vậy Tính hay Thiên Tính, Thiên Lý là nguồn mạch sự sống, là Chân, Thiện, Mỹ. Vì thế Trung Dung định nghĩa: “Tính là Hoàn Thiện, quang minh.”^[12]

Tóm lại, Tính là cái gì chí quí, chí bảo mà trời đất đã phú thác cho ta.

Đó là cái gì toàn thiện, toàn mỹ. Chính vì thế mà Thiền Tông nói: Minh tâm, kiến tính. Tu là làm sáng cáiTâm, thấy được cái Tính của con người. Đó là Minh Đức nói trong Đại Học. Ngày nay ta gọi thế là Bản Thể con người. Đó cũng chính là Lương Tâm con người.

II. Tính và Tâm.

Sự khảo sát này đưa đến 1 sự kiện hết sức quan trọng là sự phân biệt giữa Tính và Tâm. Theo quan niệm của các đại hiền triết Nho Giáo, thì Tính và Tâm khác nhau muôn trùng.

Tuy nhiên, đôi đằng vẫn có liên lạc mật thiết với nhau. Theo Chu Hi, Tính là Thái Cực; Tâm là Âm Dương. Tuy khác nhau trời vực, nhưng vẫn lồng vào nhau, như bóng với hình, tuy một mà hai, tuy hai mà một. [13]

Theo Trương Hoành Cừ, người ta ai ai cũng có hai tính: Một Tính bản nhiên của Trời đất phú cho, thì ai cũng lành, vì đó là lẽ Chí Thiện, Chí Mỹ của Trời Đất. Một Tính bẩm thụ của khí chất, mà khí chất có dày, có mỏng, trong đục khác nhau, thành thử tính ấy tuỳ sự bất đồng của khí chất, mà trở nên lành hay dữ. Kẻ bẩm thụ được khí chất tốt đẹp, trong trẻo thì tính thiện. Kẻ bẩm thụ phải khí chất mỏng manh, vẩn đục thì tính ác. Tuy nhiên, một người dù hung ác đến mực nào, nếu biết đổi tính ác kia đi, sẽ giữ được nguyên cái tính lành, là tính vốn có của mình.[14]

Theo Mạnh Tử và Chu Hi, thì Tính hàm súc vạn lý, gồm đủ: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí. [15]

Con Nhân Tâm chỉ có Tứ Đoan, tức là bốn mầm mộng của 4 đức nói trên. Nghĩa là Tâm chỉ có lòng: Tu Ố, Từ Nhượng, Trắc Ẩn, Thị Phi. [16]Ta có thể hình dung bằng hình vẽ sau:

Các tầng lớp trong con người đối chiếu với các Đạo Giáo và các Triết thuyết.

Quan niệm về Tính, sự phân biệt giữa Tính và Tâm của Khổng giáo, đem đối chiếu với các chủ trương của các hiền triết Đông Tây, sẽ không thấy chi sai biệt.

Các đại hiền triết Đông Tây, cũng như các danh nho lịch đại, đều cố tiến vào đáy thẳm tâm hồn, để tìm cho ra Căn Cơ Tâm Hồn mà các Ngài cho là Tuyệt đối Thể bất biến trường tồn, vừa tế vi huyền diệu, vừa mênh mông bao quát vũ trụ.

Ý Thức (Conscience Psychologique) hay nói cách khác những hiện tượng Tâm Lý (Phénomènes psychiques) góp lại dưới danh từ Tâm Hồn, mới chỉ là những hiện tượng phù phiếm, chứ chưa phải là Bản Thể Tâm Hồn.

Dưới lớp ý thức phù phiếm, biến thiên đó còn có Tiềm Thức mênh mông làm Căn Bản Tâm Hồn.

Mỗi học thuyết triết học lại dùng những danh từ riêng để diễn tả Căn Bản Tâm Hồn ấy. Đó là:

-Thiên Địa chi Tâm (Conscience Cosmique) trong Siêu Hình Học Âu Châu.

Các thánh hiền trong Khổng giáo chủ trương trong Tâm có Tính, dưới lớp “Nhân Tâm nghiêng ngửa” còn có nền tảng “Đạo Tâm siêu vi ẩn áo”, thì các hiền thánh Đông Tây cũng chủ trương tâm hồn ta có 2 phần: 1 phần thẳm sâu, ẩn áo, huyền vi, cao siêu, linh diệu, hoàn thiện, tuyệt đối, hằng cửu, bất biến, đó là Bản Thể, Bản Tính nhân loại; một phần là Ta, biến thiên, nhỏ nhoi, hèn mọn, cần được uốn nắn, đẽo gọt, rũa mài.

-Tân Ước và Cựu Ưởc cũng dùng các chữ Thần Hồn như Do Thái và Hi Lạp.[17]

-Thần (The Nus, La Divine Raison), Hồn (Psuche) trong các môn phái Triết Học Âu Châu.

B. Chữ Mệnh.

Đạo Nho cho rằng: Trời muốn con người tận thiện mình, hiển dương tính Trời, để kết hợp với Trời, thông phần vinh hiển của Trời.

Tất cả pho Kinh Dịch cốt dạy ta thấu hiểu căn bản con người dể hoàn tất sứ mạng con người. [19]

Thiệu Khang Tiết chủ trương sự biến hoá củavạn vật rồi ra cũng sẽ kết thúc bằng sự hoàn thiện. Ông viết: Nhất biến thành vạn, rồi ra Vạn lại trở về Nhất, mà Nhất chính là “Thiên Địa chi tâm”, là “Tạo Hoá chi Nguyên” [20]

Ta nên nhớ: Định Mệnh con người thì trước sau ai cũng như ai, cũng đều phải tiến tới hoàn thiện, hoà đồng,hợp nhất với Trời, vì vậy cần có một thời gian vô cùng tận. Còn số mệnh, hay số kiếp, số phận con người thì có giàu nghèo, sướng khổ khác nhau.

Dịch viết: “Phải thông suốt lý lẽ, am tường bản tính, mới có thể thấu đáo được Thiên Mệnh.”[21]

Vì hiểu được Mệnh Trời, Nghiêu, Thuấn, Võ, Thang, Văn đã nên như những vì sao sáng, chiếu diệu tinh quang cho tới những thế hệ nay. Vì hiểu được Mệnh Trời, nên Nghiêu, Thuấn đã:

Vì hiểu Mệnh Trời, Thành Thang đã cố đạt tới hoàn thiện, tới tinh hoa nhân loại, Hạ Võ đã cố đạt tới Trung Dung. Sự hoàn thiện ấy gọi là Đức, là Nhân, là Kính, là Thành; lời tuy khác, nhưng ý là một, nghĩa là không ngoài sự làm sáng tỏ nguồn mạch kỳ diệu của tâm hồn. [23]

Vậy Mệnh Trời là muốn cho ta tìm cho ra Bẩn Thể mình, theo tiếng lương tâm, phục tòng Thiên Lý, tận thiện mình để kết hợp với Trời.

Nhà bác học Lecomte du Nouy, gần đây cũng viết trong quyển Định Mệnh con người: “Mọi người hãy ghi nhớ rằng định lệnh con người rất cao quí. Con người xin đừng bao giờ quên Tàn Lửa Trời trong thâm tâm mình. con người có toàn quyền khinh miệt hay làm tiêu ma ngọn lửa thiêng đó, nhưng cũng có toàn quyền tiến tới Thượng đế bằng cách ra công, ra sức hoạt động với Ngài và vì Ngài. “[25]

Như vậy, theo Tiên Hiền, Tính với Mệnh thật là hoàn toàn, thật là cao sang.

Trương Tử viết: “ Tinh hoa Trời ban cho người gọi là Mệnh, Tinh Hoa người thụ hưởng nơi Trời gọi là Tính.” [26]

Dở lại những trang sách cũ, ta mới thấy đối với các vị Thánh Hiền ngày xưa, Tính Mệnh là ngọc châu vô giá. Tính là Thiên Tính, Thiên Lý, Thiên Ý, cho nên theo “Tính Tự Nhiên” (suất Tính) là lý tưởng của các Ngài.

Thực hiện được Thiên Tính, Thiên Lý, Thiên Mệnh là đạt được định mệnh cao sang của con người, là thuận Mệnh Trời.

Có thể nói được rằng: hai chữ Tính Mệnh là khởi điểm và là cùng điểm của lịch sử nhân loại. Vì thông phần Tính Trời, nhân loại sẽ thực hiện được Mệnh Trời lúc lịch sử nhân loại cáo chung, nghĩa là nhân loại sẽ đạt tới Toàn Thiện.

CHÚ THÍCH

[1] Luận Ngữ, Công Dã Tràng, V, 12.

[2] Mạnh Tử, Công Tôn Sửu, chương cú thượng, tiết 2.

[3] Đa ngôn số cùng, bất như thủ trung.

多言數窮，不如守中。

Lão tử, Đạo đức kinh, chương V.

[4] Luận Ngữ, Vi Chính II.

[5] Luận Ngữ, quyển 10, Nghiêu viết, Đệ nhị thập.

[6] Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 140-141. Mạnh Tử, Công Tôn Sửu Thượng, 6.

[7] 性與天道，非自得之，則不知。

Tính dữ Thiên Đạo, phi tự đắc chi, tắc bất tri.

Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 78.

[8] Tống Nho, Bửu Cẩm, tr. 89.

[9] Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 62.

[10] 性也者，天地之所立也。

Tính dã giả, thiên địa chi sở lập dã.

Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 114.

[11] Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 114, 115, và 119.

[12] 自誠明謂之性。

Tự thành minh vị chi Tính.

Trung Dung, chương XXI.

[13] 性猶太極也；心猶陰陽也；太極只在陰陽之中；

非能離陰陽也； 然之論太極自是太極，陰陽自是陰陽。

惟性與心亦然. 所謂一而二，二而一也。

Tính do Thái Cực dã; Tâm do Âm Dương dã: Thái Cực chỉ tại Âm Dương chi trung, phi năng ly Âm Dương dã. Nhiên nhi luận chi, Thái cực tự thị Thái Cực, Âm Dương tự thị Âm Dương. Duy Tính dữ Tâm diệc nhiên. Sở vị Nhất nhi Nhị, Nhị nhi Nhất dã.

Le philosophe Tchou Hi, sa doctrine, son influence, Stanislas le Gall, S.J. p. 112.

[14] Mạnh Tử, Công Tôn Sửu Chương Cú Thượng, 6.

Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 140-141.

[15] Mạnh Tử, Công Tôn Sửu Chương Cú Thượng, 6.

Tống Nho, Bửu Cầm, tr. 140-141.

[16] Như chú 15.

[17] xin xem: II, Thessaloniciens 4, 23; I Cor. 2, 14; Romains 5, 5; và 2, 29; 7,6;

II Cor. 3, 6; Galates 3, 3; Mat. 10, 39; Marc 7, 34, 35; Luc 17, 23; Jean 12, 25, Jude 19;

Ezechiel 36,27; 18, 4; Psaume 116, 8; Psaume 78, 50; Isaie 53, 12; Bible de Jesrusalem trang 1497, chú thích B; tr. 1491, chú thích g; I Pierre 18.

Rất tiếc Giáo Hội Công Giáo lại không chấp nhận con người có Thần. Công đồng Latran IV (1215) và Vatican I ( 1869-1870) đã xác nhận con người chỉ có 2 phần Hồn Xác, và không chấp nhận quan niệm Tam Tài: Xác, Hồn, Thần của phái Gnostiques, Manichéens, và Apollinaristes v.v... Như vậy là đi ngược lại với Thánh Hiền Thiên Cổ Tây Đông, nhất nhất đều chấp nhận quan niệm Tam Tài : Xác, Hồn, Thần.

[18] Mệnh chi bất dị, vô át nhĩ cung, tuyên chiêu nghĩa văn,

命之不易，無遏爾躬，宣昭義文。

Kinh Thi, Đại Nhã, Văn vương chi thập tam chi nhất.

[19] Kỳ vi thư dã, quảng đại tất bị, dĩ thuận Tính Mệnh chi lý, thông u minh chi cố, tận sự vật chi tình, nhi thị khai vật, thành vụ chi Đạo.

其為書也廣大悉備，以順性命之理，通幽明之故，

盡物之情, 而開示開物成務之道。

Dịch Kinh Đại toàn, Chu Dịch Trình Tử.

[20] Thiên Địa vạv vật mạc bất dĩ Nhất vi bản nguyên; ư nhất nhi diễn chi dĩ vi Vạn, cùng thiên hạ chi số nhí phục quy ư Nhất, NhẤt giả, hà dã? “Thiên địa chi tâm” dã, “Tạo Hoá chi nguyên” dã.

天地萬物莫不以一為本原，於一而衍之為萬，

窮天下之數而復歸於一。一者何也。

天地之心也，造化之原也。

Tống Nguyên Học Án, q. 10, tr. 50.

[21] Cùng Lý tận Tính dĩ chí ư Mệnh.

窮理，盡性以至於命。

Dịch, Thuyết quái.

[22] Duy tinh duy nhất, doãn chấp quyết Trung.

惟精惟一，允執厥中。

Kinh Thư.

[23] “Tinh Nhất chấp Trung” Nghiêu Thuấn tương thụ chi tâm pháp dã, Kiến Trung, kiến Cực , Thương, Thang, Chu, Vũ tương truyền chi tâm pháp dã. Viết Đức, viết Nhân, viết Kính, viết Thành, ngôn tuy thù, nhi Lý tắc nhất: Vô phi sở dĩ minh thử Tâm chi diệu dã.

精一執中，堯舜相授之心法也。

建中，建極商湯周武相傳之心法也。

曰德，曰仁，曰敬曰誠，言雖殊，

而理則一﹕ 無非 ,所以明此心之妙也。

Kinh Thư Đại Toàn, quyển I, chú.

[24] Phù vật vân vân, các qui kỳ căn, qui căn viết tĩnh, Phục Mệnh viết Thường,

夫物芸芸，各歸其根，歸根曰靜，復命曰常。

Đạo Đức Kinh, chương 16.

[25] Let every man remember that the destinyof mankind is incomparable... And let him above all, never forget that the Divine Spark is in him, in him alone, and that he is frê to disregard it, to kill it, or to come closer to God by showing his eagerness to work with Him and for Him.”

Human Destiny. Preface.

[26] Trương Tử viết: Thiên thụ ư nhân tắc vi Mệnh, nhân thụ ư Thiên tắc vi Tính.

寂子曰﹕ 天授於人則為命，人受於天則為性。

Wieger, Textes Philosophiques tome II, p. 191-192.

[27] Đạo dã, Lý dã, Thành dã, Thiên dã, Đế dã, Thần dã, Mệnh dã, Tính dã, Đức dã, Nhân dã, Thái Cực dã, danh tuy bất đồng, kỳ thực nhất dã.

道也，理也，誠也，天也，帝也，神也，命也，

性也，性也，德也，仁也，太極也，名雖不同，其實一也。

Tống Nguyên Học Án, q. 12, tr. 8.

TINH HOA CÁC ĐẠO GIÁO

CHƯƠNG XXIV

HAI CHỮ TÍNH MỆNH THEO

KHỔNG GIÁO.

A. Chữ Tính.

II. Tính và Tâm.

B. Chữ Mệnh.