THƯỢNG KINH

象 曰： 雖 磐 桓，志 行 正 也。以 貴 下 賤，大 得 民 也。

Sơ Cửu. Bàn hoàn. Lợi cư trinh. Lợi kiến hầu.

Tượng viết: 

Tuy bàn hoàn. Chí hành chính dã. Dĩ quí hạ tiện. Đại đắc dân dã.

Dịch.

Hào  Sơ, dùng dắng, ngỡ ngàng,

Hay thay, chính Đạo tâm xoang chẳng rời,

Hay thay, phụ bật gặp người.

Tượng rằng:

Dùng dắng, ngỡ ngàng,

Nhưng mà chính Đạo quyết mang thi hành.

Phẩm cao mà lại hạ mình,

Quí người bề dưới, dân tình vui theo.

 Gặp buổi truân chiên, nếu mình có chân tài, lại khôn ngoan, cương quyết, biết chiêu hiền đãi sĩ, biết hạ mình phục vụ dân, cố chinh phục lòng dân, thì sẽ có ngày lãnh đạo được dân.

2. Hào  Lục nhị.

六 二:     屯 如 邅 如，乘 馬 班 如。匪 寇 婚 媾，

              女 子 貞 不 字，十 年 乃 字。

象 曰:     六 二 之 難，乘 剛 也。 十 年 乃 字，反 常 也。

Lục nhị: Truân như chiên như. Thừa mã ban như.

Phỉ khấu hôn cấu. Nữ tử trinh bất tự. Thập niên nãi tự.

Tượng viết: 

Lục nhị chi nạn. Thừa cương dã. Thập niên nãi tự. Phản thường dã.

Dịch.

Truân Lục nhị như quanh, như quẩn,

Ngựa cỡi rồi, dùng dắng chẳng đi,

Đó đành chẳng phải gian phi,

Cùng ta những muốn sính kỳ duyên may.

Nhưng trinh trắng, gái này đã quyết,

Quyết bền gan, tiết liệt chờ ai,

Mười năm ta vẫn chờ người.

Tượng rằng:

Hào  nhị gặp gian nan,

Là vì lâm cảnh cưỡi Dương cương.

Mười năm nếu biết chờ phối ngẫu,

Rồi ra vận số sẽ như thường.

Nếu mình là người có tài đức, xứng đáng là bậc lương đống quốc gia sau này, hãy biết bền gan chờ minh chúa, chớ đừng nghe lời dụ dỗ, chào  mời của những kẻ tá ơn.  

3. Hào  Lục tam.

六 三:      既 鹿 無 虞，惟 入 于 林 中，君 子 几 不 如 舍，往 吝。

象 曰：    既 鹿 無 虞，以 縱 禽 也。君 子 舍 之，往 吝 窮 也。 

Lục tam:  Tức lộc vô ngu. Duy nhập vu lâm trung.

Quân tử cơ. Bất như xả. Vãng lận.

Tượng viết: 

Tức lộc vô ngu. Dĩ tùng cầm dã. Quân tử xả chi. Vãng lận cùng dã.

Dịch.

Săn hươu thiếu kẻ thuộc đường rừng,

Xông xáo rừng sâu lạc ở trong,

Quân tử thấy thời chưa thuận tiện,

Cho nên dùng dắng, chửa ra công.

Nếu đi liều lĩnh lung tung,

Làm sao tránh khỏi uổng công, nhọc lòng.

Tượng rằng:

Săn hươu thiếu kẻ thuộc đường rừng,

Cũng bởi ham mồi ruổi tứ tung,

Quân tử biết thời, không ruổi bắt,

Ruổi rong âu chỉ tổ hoài công.

Những  người  bất tài, lại  không  người phụ bật, mà lại tham danh, tham lợi, không biết gì thời thế mà đòi nhảy ra khua môi, múa mỏ, vỗ ngực vì nước, vì dân, phò nguy, cứu khổ, chắc là đi đến chỗ thất bại. . . 

4. Hào  Lục tứ.

六 四 :    乘 馬 班 如，求 婚 媾，無 不 利 。

象 曰：   求 而 往，明 也。

Lục tứ. Thừa mã ban như. Cầu hôn cấu. Vãng cát. Vô bất lợi.

Tượng viết:

Cầu nhi vãng. Minh dã.

Dịch.

Cưỡi ngựa dùng dằng, chưa muốn bước,

Cố tìm cho được hảo hôn nhân,

Tế Truân lý hiểm, xoay vận nước,

Rồi ra mọi sự sẽ êm dầm.

Tượng rằng: Một dạ cầu hiền,

Rồi ra hóa giải truân chuyên cho đời.

Thế là sáng suốt mấy mươi.

Có những người giữ địa vị cao trong chính trường, nhưng bất tài. Nhưng nếu họ thực lòng vì dân, vì nước, biết hạ mình cầu hiền, cố tìm cho ra những người  hay, người giỏi, để cùng mình cộng tác, như vậy cũng là một hành động khôn ngoan cho đất nước.  

5.  Hào  Cửu ngũ.

九 五 : 屯 其 膏，小 貞 吉，大 貞 凶。

象 曰： 屯 其 膏，施 未 光 也。 

Cửu ngũ. Truân kỳ cao. Tiểu trinh cát. Đại trinh hung.

Tượng viết: 

Truân kỳ cao. Thi vị quang dã.

Dịch.

Truân muốn thi ân cũng khó lòng.

Từ từ chỉnh đốn, mới nên công,

Thế hiểm mà toan mưu đại sự.

Tránh sao cho khỏi những điều hung.

Tượng rằng: Thi ân mà cũng khó lòng,

Nghĩa là chưa được quảng thông xa gần.

Làm đầu một nước, nhiều khi cũng chẳng nắm trọn quyền, đôi khi cũng chẳng ảnh hưởng đến đời, đến dân được bao lăm. Đó là trường hợp na ná như vua Lê, chúa Trịnh nước ta: Vua ở ngôi, Chúa nắm quyền (Thiên hạ phân qui nhị chủ). Nhà vua có thể là người có tài đức, nhưng quần thần, thủ túc, không ai là kẻ có tài. Trong trường hợp này, nhà vua nên nhẫn nhục, làm những công việc nho nhỏ, mới có cơ bền vững. Còn muốn làm những chuyện to lớn sẽ chuốc lấy bại vong.

Gương lịch sử còn đó, Vua Lê Cảnh Hưng biết chịu đựng, có thể ngồi lặng ở ngôi 46 năm. Đó là Tiểu trinh cát. Vua Lê Chiêu Thống vì muốn thanh toán họ Trịnh và nhà Nguyễn Tây Sơn, nên đã mang hận táng thân nơi đất khách.. Đó là Đại trinh hung. 

6. Hào Thượng Lục.

上 六 : 乘 馬 班 如，泣 血 漣 如。象 曰：泣 血 漣 如，何 可 長 也

Thượng Lục. Thừa mã ban như. Khấp huyết liên như.

Tượng viết:

Khấp huyết liên như. Hà khả trường dã.

Dịch.

Cưỡi ngựa dùng dằng, khôn tiến bước,

Huyết lệ đôi dòng chẩy chẳng thôi

Tượng rằng: Huyết lệ tuôn rơi.

Làm sao có thể lâu dài mà mong.

Như gặp thời vận quá suy, mà mình lại tài hèn, sức bạc, làm sao cứu vãn được cơ trời. Thế là rỏ huyết lệ ngồi nhìn cảnh suy vong. Thơ rằng:

Muốn nói nhưng mà nói với ai?

Muốn làm, ai kẻ bạn đường đời!

Gia vong, quốc phá, niềm thương hận,

Huyết lệ đôi dòng gửi khúc nhôi !      

Quẻ Truân nói lên tình trạng Truân chuyên (khó khăn) lúc ban đầu của những người muốn lập sự nghiệp. 

    I. Những người muốn dùng Chính trị làm sự nghiệp.

Khi nếp sống ở nơi định cư đã được yên ổn, thì con người bắt đầu nghĩ đến xây dựng lại sự nghiệp đã mất.

Có người vì muốn bảo vệ cho đồng bào ruột thịt của mình được hữu hiệu, nên họ đã nghĩ cách chen chân vào chính quyền của dân bản xứ, họ đầu đơn ứng cử nghị viên, dân biểu vv... Họ thành công hay thất bại không quan trọng, nhưng quan trọng nhất là họ đã đi đúng đường, vì họ có mục tiêu rõ rệt là nếu thành công họ có thể bảo vệ đồng bào của họ một cách đường hoàng, hữu hiệu nơi xứ người.

Nhưng lại có 1 số người khác, không có chính kiến, hay lập trường gì rõ rệt, nhưng lại thích làm chính trị, thích  a dua theo bè phái, họ theo mà không rõ theo cái gì? 

  Họ sống trong mộng ảo là có thể nhờ tụ họp bè nọ, phái kia, may ra  có thể tiến hơn. Những người này là những người rất dễ bị bọn Hoạt đầu chính trị, tham tâm, mưu lợi, lợi dụng họ. Họ chỉ theo vì a dua, chứ không bao giờ chịu suy nghĩ rằng: những người muốn cầm đầu mình, lơi dụng mình đó, thực ra họ có tài năng, đức độ, kinh nghiệm không?  và họ có chính kiến gì không?  Nơi đây có môi trường gì để họ hoạt động? Nếu có, thì chính kiến của họ đúng hay sai?  Nếu không có, thì hoạt động sẽ đi đến đâu?

Thực ra, trên đời này Làm chính trị đâu có dễ. Người có tâm huyết làm Cách Mạng như cụ Phan Bội Châu, được dân kính mến, cũng đành thúc thủ, huống chi những người không có chút tiếng tăm, hoặc tài năng gì. Hơn nữa ở nơi xứ người đâu có môi trường làm chính trị?  Cho nên, nếu ta nhẹ dạ, nghe theo lời họ, thì không biết sẽ còn đi đến đâu, nếu ta theo họ mà làm điều gì quá đáng. Sự thật, cầm đầu một gia đình còn khó, huống hồ làm việc đại sự.  

II. Những người gây dựng sự nghiệp bằng thương mại.

A. Người có tài thực sự, nhưng lại thiếu người cộng tác. Những người này phải đi tìm người cộng tác, phải chịu trả lương cao để kéo người giỏi về mình. Nhưng nếu họ kiêu ngạo, coi rẻ, bóc lột tài năng người cộng tác, thì cũng chẳng đi tới đâu. Sự nghiệp của họ nếu thành công đi chăng nữa, thì sự thành công đó cũng không vững bền.

B. Người không có tài, nhưng lại có chí muốn gây dựng sự nghiệp. Những người này sẽ thành công, nếu họ biết tìm người tài năng hơn họ, biết cư xử khéo để lấy lòng người. Những người này, họ biết mình kém tài, thua kém người mà họ mời về cộng tác, nên họ không hợm hĩnh, kiêu ngạo, nếu họ lại tỏ ra rộng rãi với người cộng tác với họ, thì chắc chắn họ sẽ thành công. Tóm lại, Sự thành công ở đời không phải do tại số, hay do may mắn, mà phải nói thành công ở đời, ít nhất cũng phải tài giỏi về một phương diện nào đó vậy.

III. Người gây dựng sự nghiệp bằng sự chuyên cần học hành, nghiên cứu của mình.

Những người này là những người có óc thực tế, Họ biết lợi dụng sự giúp đỡ của chính quyền nước bạn, của sự thông minh, của sự chuyên cần nơi chính bản thân họ, để đạt đến mục đích của họ. Họ đã rất vất vả lúc ban đầu (có khi kéo dài cả 10 năm), vừa đi làm, vừa đi học; và nay đã có nhiều người, đã chiếm được địa vị khả quan trong xã hội người bản xứ. Nhiều người, trong số những người này đang đi vào con đường phát minh, nghiên cứu, ngõ hầu có thể mang tài năng mình ra để phụng sự cho nhân loại, cho dân tộc. Họ là những người đáng cho ta kính trọng, và xứng đáng là người dẫn dắt cho con em chúng ta mai sau. Họ là người biết dùng thời gian, biết xử dụng tài năng, biết xây dựng sự nghiệp cho mình một cách đúng cách.

IV. Những người xây dựng bằng sự nghiệp văn chương.

Những người này như con tầm nhả tơ, mang hết óc chất của mình ra để tạo ra những áng thơ, văn hoặc những sưu tầm nghiên cứu của mình, lòng chỉ mong có thể mang lại lợi ích gì cho thế hệ mai sau, nhưng như 2 câu thơ sau:

Bất tri tam bách dư niên hậu

Thiên hạ thùy nhân khấp Tố Như.

(Ba trăm năm sau còn ai khóc Tố Như (Nguyễn Du)

Nhưng, những áng thơ gợi hình, gợi cảnh của truyện Kiều, khó làm ta quên được. Vẫn biết Văn chương hạ giới rẻ như bèo, nhưng những người cầm bút chân chính, vẫn không sao bỏ nghề được. Phải chăng đó là cái Nghiệp?

Chúng ta, những người đã đi, đang đi, và sắp đi vào con đường xây dựng sự nghiệp ở trên, mong rằng hãy suy nghĩ kỹ càng, rồi mới hành sự, cũng chưa muộn vậy.  

» Dịch Kinh Đại Toàn | Lời Nói Đầu | Dịch Kinh Giản Lược |

Quẻ 1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  13  14 

15  16  17  18  19  20  21  22  23  24  25  26  27  28  29  30