THƯỢNG KINH
Nhân Tử
Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê
»
Dịch Kinh Đại Toàn | Lời Nói Đầu |
Dịch Kinh Giản
Lược |
Quẻ 1
2 3
4
5 6
7 8
9 10
11 12
13 14
15
16 17
18
19 20
21 22
23 24
25 26
27 28
29 30
5.
水 天 需
ThỦy Thiên Nhu
Nhu Tự Quái |
需
序 卦 |
Vật trĩ bất khả bất dưỡng dã |
物 稚 不 可 不 養 也,
|
Cố thụ chi dĩ Nhu |
故 受 之 以 需﹔ |
Nhu giả ẩm thực chi đạo dã. |
需 者 飲 食 之 道 也。
|
Nhu Tự Quái
Mông là dốt nát, mịt mùng,
thơ ngây.
Thơ ngây, nuôi dưỡng mới
hay,
Cho nên kế tiếp quẻ này,
là Nhu.
Nhu là ẩm thực, ấm no. . .
Nhu theo Từ nguyên, gồm hai chữ:
Vũ là mưa, Chuyên là cây non. Nghĩa là cây non mới mọc,
cần được mưa móc đượm nhuần, nuôi dưỡng.
Vì thế Nhu có nghĩa đầu
tiên là Ăn uống. Nhu theo Tượng quẻ là mây kéo đầy
trời, nhưng chưa mưa. Phải chờ một khoảng thời gian nữa mới mưa.
Nhu
thành bởi Kiền (lão phụ = cha
già), và Khảm (thứ nam), cũng gợi lên hình ảnh một người cha
già đứng tựa cửa chờ con ở xa chưa về.
Nhu
theo đức quẻ, thì là
hiểm nguy (Khảm) ở trước mặt. Cho nên người quân tử phải
sáng suốt (Kiền), phải biết khoan dãn, đợi thời, đừng
có đâm vào vòng nguy hiểm.
Như vậy Nhu có 2 nghĩa:
1/ Tu dưỡng, ăn uống (nơi Tự
Quái, Tượng, Hào 5)
2/ Chờ đợi thời cơ ( nơi Hào
1, 2, 3, 4,và 6 ).
Thoán Từ, Thoán Truyện, bất kỳ
ở một quẻ nào cũng bàn tổng quát quẻ đó. Nhu lấy Hào Cửu ngũ
làm chủ Hào
I. Thoán.
Thoán Từ.
需:有
孚,光 亨,貞 吉。 利 涉 大 川。
Nhu. Hữu phu. Quang hanh. Trinh
cát. Lợi thiệp đại xuyên.
Dịch.
Nhu là khoan dãn, đợi thời cơ,
Vững tin, vận sẽ sáng sủa ra.
Trinh chính rồi ra may mắn
tới.
Tuy phải vượt sông, vẫn lợi
mà.
Thoán Truyện viết:
需, 須 也﹔ 險 在 前 也。剛 健 而 不 陷,其 義 不 困 窮 矣。需, 有 孚,光 亨,貞 吉。位 乎 天 位,以 正 中 也。利 涉 大 川,往 有 功 也。
Nhu. Tu dã. Hiểm tại
tiền dã. Cương kiện nhi bất hãm. Kỳ nghĩa bất khốn cùng hỹ. Nhu. Hữu phu quang hanh
trinh cát. Vị hồ thiên vị. Dĩ chính trung dã. Lợi thiệp đại
xuyên. Vãng hữu công dã.
Dịch.
Nhu là khoan dãn, đợi thời cơ.
Trước mặt hiểm nguy, phải
biết chờ.
Cương kiện, nhưng không mua
chuốc hiểm,
Nên không cùng khốn, với sa
cơ.
Nhu vững niềm tin, sáng sủa
ra,
Chính trinh,
may mắn sẽ chờ ta,
Vị ở ngôi Trời, trung chính
đủ,
Dẫu phải vượt sông, vẫn lợi
mà !
Vượt sông, cũng vẫn hay ho,
Việc làm sau, trước đều là
thành công.
Thoán Từ & Thoán Truyện
bàn về quẻ Nhu một cách tổng quát: Trong trường hợp gặp nguy hiểm,
nếu mình là người tài đức, minh chính, tự tín, tự cường, lại khôn
ngoan biết lựa thời, lựa thế, không mua chuốc cho mình những nguy
hiểm vô ích, thì đến khi hành sự chắc sẽ được hay.
Nhu lấy Hào Cửu ngũ làm
chủ chốt. Cửu ngũ
Dương cương, lại cư trung, đắc thiên vị,
cho nên nơi Thoán Từ, ta thấy nói đến sự thành khẩn, phu tín, trinh
chính v v... Thoán Từ với câu: Lợi thiệp đại xuyên, làm ta
liên tưởng đến Võ Vương đang chuẩn bị mạo hiểm vượt sông Hoàng Hà (
năm II trước Công nguyên), để đánh Trụ Vương.
II. Đại
Tượng Truyện.
Tượng viết:
象 曰:
雲
上 於 天,需﹔君 子 以 飲 食 宴 樂。
Vân thượng ư thiên. Nhu.
Quân tử dĩ ẩm thực yến lạc.
Dịch.
Tượng rằng:
Mây ở trên trời,
Uống ăn, quân tử thảnh thơi
vui vầy.
Tượng Truyện khuyên ta rằng:
Phàm làm công chuyện gì, mà mình đã làm hết sức, thời không nên nóng
nẩy muốn gặt hái ngay thành quả...Trái lại, hãy nên bình tĩnh, hãy
dưỡng thân, dưỡng tâm, dưỡng trí, dưỡng thần, đợi chờ ngày thành
công tới. Như thế, có khác gì Khương Tử Nha, ngồi câu nơi sông Vị,
chờ ngày Văn Vương tới rước về làm Thượng Phụ đâu?.
III. Hào Từ & Tiểu Tượng
Truyện.
Sáu Hào quẻ Nhu chủ trương
rằng: Dở, hay, không phải là chỗ ở xa, hay gần nguy hiểm, mà là ở
chỗ biết chờ thời, hay không biết chờ thời. Gặp Hào Dương
cương, thì khuyên nên nén lòng chờ đợi. Gặp Hào Âm
nhu, thời dạy phải mềm dẻo để thoát nguy.
1. Hào Sơ Cửu.
初
九. 需 于 郊。 利 用 恆,無 咎。
象 曰: 需 于 郊,不 犯 難 行 也。 利 用 恆,無 咎﹔未 失 常 也。
Sơ Cửu.
Nhu vu giao. Lợi dụng
hằng. Vô cữu.
Tượng viết:
Nhu vu giao. Bất phạm nạn hành dã. Lợi dụng hằng vô cữu.
Vị thất thường dã.
Dịch.
Sơ Cửu:
Chờ trông ở cánh đồng,
Bền gan mọi sự sẽ nên công.
Bền bỉ chờ trông, không đáng
trách,
(Trách sao được kẻ biết chờ
mong).
Tượng rằng:
Đợi ở ngoài đồng,
Khó khăn, trắc trở, ta không lao
vào.
Bền gan, lợi ích biết bao,
An thường, thủ phận, trách sao
được mình !
Gặp thời buổi hiểm nguy, ly
loạn, nhưng mà mình được cái may mắn còn ở xa nguy hiểm. Tưởng nên
bắt chước Khổng Minh, khi còn ở Ngọa Long Cương, giữ tròn Đạo lý,
khí tiết, đừng có dại dấn thân một cách vô lý vào nguy hiểm, phong
trần, để mắc họa thất cơ, lỡ vận. Thế mới là hay.
2.
Hào Cửu nhị.
九
二. 需 于 沙。小 有 言,終 吉。
象 曰: 需 于 沙,衍 在 中 也。雖
小 有 言,以 終 吉 也。
Cửu nhị. Nhu vu sa. Tiểu hữu
ngôn. Chung cát.
Tượng viết.
Nhu vu sa. Diễn tại trung dã. Tuy tiểu hữu ngôn. Dĩ cát trung
dã.
Dịch.
Hào Cửu nhị: đợi ngoài bãi cát,
Mặc xì xào, sau rốt sẽ hay.
Tượng rằng:
Trên cát chờ trông,
Ngôi trung thanh thản, thung dung đợi
chờ.
Mặc người đàm tiếu, nhỏ to,
Nhưng mà chung cuộc, bao giờ cũng hay.
Mình tuy đã gần hiểm nguy, mà
vẫn giữ được bình tĩnh, trung chính, kiên nhẫn. Dẫu người không hiểu
mình, mà nhỏ to, đàm tiếu, thời có hại chi đâu. Thế tức là:
Anh hùng chưa được cao nhân
phục,
Khuất tiết, sui nên kẻ sĩ
lờn!
3. Hào Cửu tam.
九 三. 需 于 泥,致 寇 至。
象 曰: 需 于 泥,災 在 外 也。 自 我 致 寇,敬 慎 不 敗 也。
Cửu tam. Nhu vu nê. Trí khấu
chí.
Tượng viết.
Nhu vu nê. Tai tại ngoại dã. Tự
ngã trí khấu. Kính thận bất bại dã.
Dịch.
Hào
Cửu tam: trong bùn đứng đợi,
Có khác gì mời gọi giặc
đâu?
Tượng rằng:
Đợi ở trong bùn,
Hiểm nguy đã thấy nấp nom
phía ngoài.
Tự ta gọi giặc tới nơi,
Hết lòng thận trọng, thoát
thời bại vong.
Ở gần nguy hiểm, nếu không
biết tự kiềm chế, mà cứ xông xáo tiến lên, thì có khác nào chiêu tai
hoạ vào mình, mời giặc cướp tới hại mình đâu. Nhược bằng biết sợ
sệt, biết thận trọng, sẽ thoát hiểm.
Đọc Hào này ta liên tưởng đến
Tào Tháo, lúc sắp mắc trận hỏa công nơi sông Xích Bích, mà vẫn còn
ngạo nghễ, không coi đối phương ra gì, vẫn uống rượu, thưởng trăng,
ca ngâm, hớn hở. Tào tháo có biết đâu rằng mấy câu thơ của mình
Đêm nay, sao sáng, trăng
thanh,
Về Nam, con quạ lao mình
trên không,
Lượn quanh cây lớn ba vòng,
Tìm không chỗ đậu, lại vùng
bay mau . . .
ít ngày nữa sẽ ứng vào mình, một
tướng thảm bại, lạc lõng nơi Hoa Dung tiểu lộ, khuất kỷ cầu sinh. .
.
4. Hào Lục tứ.
六 四. 需 于 血,出 自 穴。
象 曰: 需 于 血,順 以 聽 也。
Lục tứ. Nhu vu huyết. Xuất tự
huyệt.
Tượng viết.
Nhu vu huyết. Thuận dĩ thính dã.
Dịch.
Hào Lục tứ: đợi chờ trong huyết,
Dẫu lọt vào hãm huyệt vẫn
ra.
Tượng rằng:
Trong máu đợi chờ.
Tùy thời xử sự, có cơ thoát
nàn.
Mình dẫu đã lâm vào vòng nguy
hiểm, nhưng nếu biết nhu thuận, tùy thời xử sự, thì cuối cùng cũng
sẽ thoát hiểm. Hào này làm ta liên tưởng tới Văn Vương, lúc bị
giam nơi Dũ Lý. Trong vòng 7 năm, hằng ngày Trụ Vương sai người dò
thám, bắt lỗi Văn Vương để mà trừ khử đi, nhưng vì Văn Vương khéo xử
sự, nên Trụ Vương không làm gì được, cuối cùng đành phải phong tặng,
và cho về nước.
5.
Hào Cửu ngũ.
九 五. 需 于 酒 食,貞 吉。
象曰: 酒 食 貞 吉,以 中 正 也。
Cửu ngũ. Nhu vu tửu thực. Trinh
cát.
Tượng viết.
Tửu thực trinh cát. Dĩ trung chính
dã.
Dịch.
Hào Cửu ngũ: đợi nơi ăn uống,
Cứ chính trinh, sẽ hưởng
tốt lành.
Tượng rằng:
Ăn uống, trông chờ,
Bền gan, trinh chính, rồi
ra cát tường.
Chính trung, giữ vẹn lẽ
thường.
Khi mình đã mài miệt học hành,
một dạ tu thân, hoặc khi mình đã thi triển hết tài năng để trị dân,
trị nước, mà chưa thâu lượm được những thành quả hiển nhiên, thì đừng vội sốt ruột. Hãy biết vững
bụng chờ thời. Hào này làm ta nhớ mấy câu thơ của Chu Du:
Trượng phu phải lập công
danh,
Công danh đã thỏa bình sinh
trên đời.
Bình sinh, chí đã thỏa rồi,
Uống say, ta hát mấy lời ca
ngông !
6. Hào Thượng Lục.
九 五. 需 于 酒 食,貞 吉。
象 曰: 酒 食 貞 吉,以 中 正 也。
Thượng Lục. Nhập vu huyệt.
Hữu bất tốc chi khách tam nhân lai.
Kính chi trung cát.
Tượng viết.
Bất tốc chi khách lai. Kính chi
chung cát. Tuy bất đáng vị. Vị đại thất dã.
Dịch.
Hào Thượng Lục: sa vào địa huyệt,
Khách ba người chẳng biết
tự đâu,
Đãi đằng, kính cẩn trước
sau,
Rồi ra, muôn sự một mầu an
vui.
Tượng rằng:
Không cầu, khách vẫn đến nơi,
Đãi đằng, kính cẩn, chuyện
rồi sẽ êm.
Vị ngôi chẳng xứng, chẳng
nên,
Rồi ra cũng bớt tần phiền,
dở dang.
Cũng có người mắc phải hiểm
nguy ghê gớm, nhưng vì có bạn bè đông đúc, hết lòng phù ủng, nên đã
thoát hiểm. Đó là trường hợp Tiết Nhân Quí bị Lý Đạo Tông hãm hại,
đến nỗi lâm đại nạn, may nhờ bè bạn bên ngoài như Uất Trì Cung, Từ
Mậu Công, Trình Giảo Kim, hết lòng giúp đỡ, nên cuối cùng đã thoát
được tai ương . . .
ÁP
DỤNG QUẺ NHU VÀO THỜI ĐẠI
Gặp thời Nhu, vị nguyên thủ quốc gia
phải nuôi dưỡng thiên hạ, cả về mặt tinh thần lẫn vật chất,
chứ chẳng phải du ngoạn, yến ẩm, hoan lạc một mình.
Mây lơ lửng trên trời, rồi sau
trước sẽ thành mưa, để nuôi dưỡng vạn vật, thì một nền hành chính
đứng đắn, sau trước cũng phải đặt nặng vấn đề nuôi nấng vạn dân, vì
vậy Chính Phủ phải lập các ngân khoản trợ cấp, học bổng, cho vay dài
hạn, để giáo dưỡng hàng sĩ phu trong thiên hạ, và đào tạo những anh
tài, những nhà bác học cho đất nước; xem xét việc trồng tỉa, khai
khẩn, để nuôi dưỡng chúng dân, cung cấp quân lương đầy đủ để nuôi
dưỡng binh lính, thu thập thuế má cho đầy đủ để nuôi nấng công chức
của quốc gia, để mọi người đều được tự tại, thoải mái, thảnh thơi.
Muốn được vậy, đâu phải công chuyện một sớm, một chiều.
Trên, ta mới bàn qua về mặt
vật chất, mà một vị Nguyên thủ quốc gia, và Lưỡng viện của chính
phủ phải lo cho dân. Còn về mặt tinh thần, cũng phải lo giáo hóa
dân, từ lớp Mẫu giáo cho đến tuổi thành niên. Phải nâng đỡ
những nhà Văn, nhà Báo, những nhà Tư tưởng, để họ có đủ khả năng về
vật chất để ấn loát, mà truyền bá tư tưởng, truyền bá những cái hay,
cái đẹp cho thế hệ sau này ( Mục này tôi nghĩ các quốc gia trên thế
giới quả là quá khiếm khuyết),
Quẻ Nhu còn khuyên ta:
Phải biết chờ đợi. Phàm công chuyện gì mà mình đã làm hết sức, thời
không nên nóng nẩy muốn gặt hái ngay thành quả. . .
Trái lại, hãy nên bình
tĩnh, hãy dưỡng tâm, dưỡng trí, dưỡng thần, mà đợi ngày thành công
tới.
Áp dụng vào ngày nay,
có nhiều người ra trường mà không sao xin được việc làm. Ta phải
bình tâm, suy xét xem ta đã khiếm khuyết cái gì. Sau khi biết, ta
sẽ dễ dàng sửa chữa nó, và sau ta sẽ thấy ta xin việc dễ hơn trước
nhiều. Ta đừng vội nản, và cho rằng Trời chẳng thương ta, hoặc sao
số ta xui quá. Ta hãy phân tích xem ta đã làm theo những giai đoạn
này chưa?
1. Môn ta đang học, ta có
thật thích nó không? Hay
chỉ theo học vì nó có cái bề ngoài sang trọng, hoặc là học theo sở
thích của cha mẹ muốn nó. Nếu không thật thích, sao ta có thể hết
sức cố gắng, chuyên cần, để hiểu nó một cách tường tận được.
2. Trong thời gian học, ta
nên lợi dụng thời kỳ nghỉ hè, để xin vào làm công việc,
giống như môn học của ta, để ta lấy kinh nghiệm, sau này khi tốt
nghiệp ra ta dễ xin việc. Nếu có thể, hàng năm ta nên tập sự cùng
một chỗ hay hơn, như vậy những nhân viên có kinh nghiệm trong sở, họ sẽ chỉ dẫn kinh nghiệm của họ cho ta một cách tường tận hơn.
3. Sau khi đã áp dụng 1, 2 ở
trên mà ta cũng không xin được việc, thì là vì khả năng hấp thụ sự
hiểu biết của ta hơi yếu. Nhưng đừng vội thất vọng, hãy tiếp tục học
những lớp huấn luyện thêm về môn đó, nếu ta còn có đủ điều kiện vật
chất để tiếp tục, nếu thiếu điều kiện, ta hãy xin một
công việc thấp hơn ( dù nó ít lương hơn nhiều), nhưng phải cùng
giống môn học của ta, và ta vẫn phải tiếp tục học lớp huấn luyện. Ta
đừng bao giờ nản chí, như vậy sự thành công chắc chắn sẽ đến với ta.
»
Dịch Kinh Đại Toàn | Lời Nói Đầu |
Dịch Kinh Giản
Lược |
Quẻ 1
2 3
4
5 6
7 8
9 10
11 12
13 14
15
16 17
18
19 20
21 22
23 24
25 26
27 28
29 30
|