HẠ KINH

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ & Huyền Linh Yến Lê

» Dịch Kinh Đại Toàn | Quẻ 31  32  33  34  35  36  37  38  39  40  41  42  43  44  45 

  46  47  48  49  50  51  52  53  54  55  56  57  58  59  60  61  62  63  64

37. 風 火 家 人 PHONG HỎA GIA NHÂN   

Gia Nhân Tự Quái

Di là thương tổn, điêu linh,

Ra ngoài thương tổn, mới quanh về nhà

Gia nhân vì thế mới ra.

Quẻ Gia Nhân, nói về gia đạo. Trong quẻ này:

 *Hào Thượng Cửu là cha.

*Hào Sơ Cửu là con.

*Hào Cửu ngũ là chồng.

*Hào Lục nhị là vợ.

*Hào Cửu ngũ, Cửu tam là 2 anh em.

*Hào Lục tứ, Lục nhị là 2 vợ của chúng.

Như vậy, mọi người trong gia đình đều được đề cập tới. Hào Thượng Cửu đây là một Hào Dương cương, tượng trưng rằng trong nhà quyền hành phải ở trong tay người cha.

I. Thoán.

Thoán từ.

家 人. 利 女 貞.

Gia nhân. Lợi nữ trinh.

Dịch.

Muốn cho gia đạo được hay,

Đàn bà cần phải chính ngay mới là.

Quẻ Gia Nhân, cho ta thấy định luật chi phối đời sống gia đình. Nếu chuyển những đinh luật này ra ngoài xã hội, quốc gia, và thế giới, chúng cũng có thể làm cho nước trị, thiên hạ bình.

Quẻ Gia Nhân, toát lược lại quan niệm của Đại Học, và của Nho Giáo. Tức là;

-Thân có tu, gia mới tề. Gia có tề, quốc mới trị, và thiên hạ mới bình.

-Nền tảng gia đình, chính là tình nghĩa vợ chồng. Vợ có chính đính, thủy chung, gia đình mới vững vàng, bền bỉ. Vì thế Thoán từ mới nói: Gia nhân. Lợi nữ trinh. 

Thoán Truyện.

彖 曰. 家 人. 女 正 位 乎 內. 男 正 位 乎 外. 男 女 正. 天 地 之 大 義 也.

家 人 有 嚴 君 焉. 父 母 之 謂 也 . 父 父 . 子 子. 兄 兄. 弟 弟 . 夫 夫.

婦 婦. 而 家 道 正. 正 家 而 天 下 定 矣.

Thoán viết:

Gia nhân. Nữ chính vị hồ nội. Nam chính vị hồ ngoại. Nam nữ chính.

Thiên địa chi đại nghĩa dã. Gia nhân hữu nghiêm quân yên.

Phụ mẫu chi vị dã. Phụ phụ. Tử tử. Huynh huynh. Đệ đệ. Phu phu.

Phụ phụ. Nhi gia đạo chính. Chính gia nhi thiên hạ định hỹ.

Dịch. Thoán rằng:

Gia nhân, gia đạo trong đời,

Vợ trong chính đáng, chồng ngoài hẳn hoi.

Vợ chồng ngay chính hợp đôi,

Thế là đạt lẽ đất trời xưa nay.

Cần người chủ chốt cho hay,

Mẹ cha chính đáng, cơ ngơi vững vàng.

Cha con, ai nấy đường hoàng,

Anh em, chồng vợ, chững chàng, hẳn hoi.

Moị người đúng vị, đúng ngôi,

Thế là gia đạo rạch ròi, ngắn ngay.

Toàn dân gia đạo đều hay,

Rồi ra thiên hạ đắp xây hòa bình.

Trong gia đình, người vợ phải lo việc nội trợ, phải lo săn sóc, dạy dỗ con cái, trong khi người chồng có bổn phận phải đi ra ngoài, để lo sinh kế. Vì thế, trong quẻ Gia Nhân, Hào Lục nhị là người vợ, thời ở Nội quái; còn Hào Cửu ngũ là người chồng thời ở Ngoại quái.

Phân công như vậy là đúng đường lối của trời đất, vì thế Thoán Truyện viết: Gia nhân. Nữ chính vị hồ nội. Nam chính vị hồ ngoại. Nam nữ chính. Thiên địa chi đại nghĩa dã.  Ở trong gia đình, cha mẹ phải có uy quyền đối với con cái. Con cái phải hiếu thuận đối với cha mẹ.

Nước thời có vua cai trị, mà gia đinh thời có cha mẹ cai trị. Gia nhân hữu nghiêm quân yên. Phụ mẫu chi vị dã. Trong gia đình, ai nấy đều biết bổn phận mình; phải biết cách ăn ở đối với người khác.

-Cha, phải ra cha.

-Con, phải ra con.

-Chồng, phải ra chồng.

-Vợ, phải ra vợ.

-Anh, phải ra anh.

-Em, phải ra em.

Có được như vậy, thì gia đạo mới chính, mà gia đạo có chính, thời thiên hạ mới an bình. Tại sao vậy?

-Vì gia đình, chính là một quốc gia thu hẹp.

-Một người con hiếu thảo, sẽ trở thành một bầy tôi trung nghĩa.

-Anh em trong nhà, biết xử sự với nhau, trên kính, dưới nhường, thời ra đến ngoài xã hội, sẽ biết tôn trọng những bậc trưởng thượng, bảo vệ những người còn ấu trĩ.

Gia đình chính là một trường học dạy nhân luân tốt nhất. Nếu mọi gia đình, đều đua nhau phát huy luân lý, đạo đức, thì làm sao nước còn loạn lạc, xã hội còn đảo điên được. Ngược lại, nếu gia đình mà suy vi, hỗn loạn, tình gia đình mà trở nên lạnh nhạt, thì xã hội tất nhiên cũng sẽ bị xáo trộn. Vì thế Thoán Truyện viết: Phụ phụ. Tử tử. Huynh huynh. Đệ đệ. Phu phu. Phụ phụ. Nhi gia đạo chính. Chính gia đạo nhi thiên hạ định hỹ.

Đại Học cũng viết: Nhất gia nhân. Nhất quốc hưng nhân. Nhất gia nhượng. Nhất quốc hưng nhượng. (Nếu trong một nhà, mà mọi người đều nhân hậu, lần ra cả nước đều có lòng nhân hậu. Nếu trong một nhà, mà mọi người đều lễ nhượng, lần ra cả nước đều ăn ở lễ nhượng)  (Đại Học. IX).

II. Đại Tượng Truyện.

象 曰. 風 自 火 出. 家 人. 君 子 以 言 有 物. 而 行 有 恆.

Tượng viết:

Phong tự Hỏa xuất. Gia Nhân. Quân tử dĩ ngôn hữu vật.

Nhi hạnh hữu hằng.

Dịch. Tượng rằng:

Gió từ trong lửa gió ra,

Gió sinh từ lửa, quẻ là Gia Nhân.

Vậy nên quân tử nói năng,

Có bằng, có chứng, nói năng rạch ròi.

Đại phàm hành xử trên đời,

Phải luôn theo đúng lẽ trời mới nên.

 (Gió tự Lửa xuất là Gia Nhân. Quân tử nói lời phải cho có mấu cớ. Hành động phải cho có phép tắc bền bỉ).

Gió tự Lửa sinh. Đó là tượng trưng ảnh hưởng từ phía trong lan ra bên ngoài. Trong gia đình cũng vậy, muốn ảnh hưởng đến người, ta cần phải có sức mạnh nội tâm, giá trị nội tại. Muốn ảnh hưởng đến người khác, những lời lẽ của ta phải có một nội dung thiết thực, một giá trị thực tiễn, hợp với hoàn cảnh. Hơn nữa, lời nói của ta phải phù hợp với hành vi, với lề lối sống của ta. Nếu lời nói không đi đôi với việc làm, sẽ không có ảnh hưởng. Chu Hi tóm tắt Đại Tượng Truyện bằng mấy chữ: Thân mình có tu, thời gia đình mới trị vậy. Thật là sâu sắc và chí lý vậy.

III. Hào từ & Tiểu Tượng Truyện

1. Hào Sơ Cửu.

初 九.     閑 有 家. 悔 亡.

      象 曰.      閑 有 家. 志 未 變 也.

Sơ Cửu.

Nhàn hữu gia. Hối vong.

Tượng viết:

Nhàn hữu gia. Chí vị biến dã.

Dịch. Sơ Cửu.

Trị gia cốt biết đề phòng,

Ngăn ngừa kỹ lưỡng, sẽ không phàn nàn.

Tượng rằng: Trị gia phải biết phòng ngừa,

Từ khi tâm trí người chưa đổi rời.

Phép trị gia cốt là biết ngăn ngừa, biết đề phòng; đề phòng sao cho mọi người trong gia đình không bước vào con đường biếng lười, bê tha, tội lỗi, lăng loàn, ngang ngược

Người khôn ngoan là phải biết đề phòng. Một chủ gia đình khôn ngoan, cũng như một vị quốc quân khôn ngoan, là người biết đề phòng. Biết đề phòng sẽ tránh được nhiều tai họa. Dịch Kinh không ngớt dạy, phải Phòng nguy lự hiểm và Phòng vi đỗ tiệm.

Đọc Hào Sơ Lục quẻ Khôn, đọc Hệ Từ bình về Hào Cửu ngũ quẻ Bĩ, đọc Hào Lục tứ quẻ Đại Súc, với Hào Sơ quẻ Gia Nhân, ta thấy đều nói lên một định luật: đó là muốn ngăn cấm điều ác, muốn bế tắc điều tà, tất phải gấp lo ở lúc mới manh nha. Nếu chờ khi tà ác đã phát hiện, măng đã thành tre, lúc đó mới ra tay cấm chỉ, thời tuy có Thánh nhân dạy nó, cũng khó cho nó thành tâm, biến chất được. Cũng vì thế mà phương ngôn ta có câu: Dạy con từ thủa còn thơ; dạy vợ từ thủa bơ vơ mới về.

Có biết lo từ đầu như vậy, sẽ hết hối hận, phàn nàn về sau, vì thế Dịch Kinh mới nói: Hối vong.

Tượng Truyện giải thêm: Có gia đình thời phải biết đề phòng, từ khi ý chí con người chưa kịp biến động. Tượng viết: Nhàn hữu gia. Chí vị biến dã.

2. Hào Lục nhị.

六 二.      無 攸 遂. 在 中 饋. 貞 吉.

象 曰.      六 二 之 吉. 順 以 巽 也.

Lục nhị. Vô du toại. Tại trung quĩ. Trinh cát.

Tượng viết:

Lục nhị chi cát. Thuận dĩ tốn dã.

Dịch.

Chẳng cần thỏa ý riêng tây,

Lo bề gia chánh cho hay, tốt rồi.

Trung trinh, tốt biết mấy mươi.

Tượng rằng: Hào hai sở dĩ tốt lành,

Là vì nhu thuận, trung trinh, dịu dàng.

Hào Lục nhị đề cập đến bổn phận người đàn bà trong gia đình. Trong gia đình người đàn bà không được tự chuyên, tự quyết (Vô du toại). Chỉ cần lo săn sóc cửa nhà, lo vấn đề cơm nước, (Tại trung quĩ), thế là quí lắm rồi (Trinh cát). Lục nhị : Vô du toại. Tại trung quĩ. Trinh cát. Tượng Truyện bình thêm rằng cái hay, cái khéo của người đàn bà trong gia đình, chính là sự nhu thuận, từ tốn.

Tượng viết: Lục nhị chi cát. Thuận dĩ tốn dã.

Muốn cho người vợ trong gia đình thuận tòng, dĩ nhiên người gia chủ phải tài ba, đức độ, khiến được cho người vợ kính phục mình.

3. Hào Cửu tam.

九 三.     家 人 嗃 嗃. 悔 厲 . 吉. 婦 子 嘻 嘻 . 終 吝. 

象 曰.     家 人 嗃 嗃. 未 失 也. 婦 子 嘻 嘻  . 失 家 節 也.

Cửu tam. Gia nhân hác hác. Hối lệ. Cát. Phụ tử hi hi. Chung lận.

Tượng viết:

Gia nhân hác hác. Vị thất dã. Phụ tử hi hi. Thất gia tiết dã.

Dịch.

Trong nhà nem nép sợ oai,

Quá nghiêm e cũng một hai phàn nàn.

Quá nghiêm mà vững gia cang,

Quá nghiêm mà được chững chàng cũng hay.

Vợ con hi hí tối ngày,

Phàn nàn hối hận, rồi đây có lần.

Tượng rằng:

Trong nhà nem nép sợ oai,

Cũng chưa đến nỗi là sai là lầm.

Vợ con hi hí lố lăng,

Thế là hỏng hết gia phong mất rồi.

Hào Cửu tam đặt câu hỏi: Trị gia nên nghiêm hay khoan? và cho rằng: Nên nghiêm thì hơn.

Trị gia dẫu quá nghiêm, làm cho mọi người nem nép sợ uy, tuy có hơi quá, nhưng kết quả vẫn là hay, vì gia đạo nhờ đó mà có kỷ cương nề nếp. Còn trị gia, mà nhu nhược quá, thả lỏng mặc cho ai muốn làm gì thì làm, thì lễ tiết trong gia đình sẽ suy bại hết. Vì thế Dịch mới nói: Cửu tam: Gia Nhân hác hác. Hối lệ. Cát. Phụ tử hi hi. Chung lận.

Tượng Truyện bình thêm. Tượng viết: Gia nhân hác hác vị thất dã. Phụ tử hi hi. Thất gia tiết dã. (người nhà mà nem nép, thì cũng chưa đến nỗi mất mát gì. Vợ con mà hơn hớn, thời gia phong dám mất lắm.)

Thời xưa, phép trị gia nghiêm cẩn, nên đạo đức, luân lý, nhờ đó mà được phát huy. Ngày nay, phép trị gia hời hợt, nên mọi người đều phóng túng, dễ sa đoạ.

Thật đúng như sự tiên đoán của Dịch Kinh vậy.

 4. Hào Lục tứ.

六 四. 富 家. 大 吉.

象 曰. 富 家 大 吉. 順 在 位 也  .

Lục tứ. Phú gia. Đại cát.

Tượng viết:

Phú gia đại cát. Thuận tại vị dã.

Dịch.

Làm giàu gia đạo rất may.

Tượng rằng:Làm giàu gia đạo rất may,

Vợ nhà hiền thục, xứng tày vị ngôi.

Hào Lục tứ dạy thêm: Phải làm sao cho gia đình trở nên phú thịnh? Dĩ nhiên mỗi người phải có nghề, có nghiệp, phải sản xuất, đồng thời cũng phải biết dè sẻn, tiết kiệm trong sự chi dùng. Một yếu tố khác để cho gia đình trở nên giàu có là mọi người phải đồng lao, cộng tác cùng nhau.

Cũng có thể cắt nghĩa rằng: Sự phú thịnh trong gia đình, phần lớn là nhờ ở người nội trợ. Thực vậy, nếu người nội trợ biết thu vén, biết tùy nghi, biết tiêu pha, biết tiết kiệm, thì gia đình mới trở nên giầu có được.

Tượng viết: Phú gia đại cát. Thuận tại vị dã. Tượng Truyện cho rằng: Làm giầu cho gia đình, mà hay, mà tốt, chính là vì mọi người trong gia đình, đều biết phận sự mình, biết ăn ở xứng với địa vị mình. Nếu vậy sự giầu có ở đây, còn được hiểu là sự giầu có về tinh thần, sự đầm ấm hòa lạc của mọi người trong gia đình nữa.

 5. Hào Cửu ngũ.

九 五  .    王 假 有 家  . 勿 恤  . 吉

象 曰  .    王 假 有 家  . 交 相 愛 也

Cửu ngũ. Vương cách hữu gia. Vật tuất. Cát.

Tượng viết:

Vương cách hữu gia. Giao tương ái dã.

Dịch.

Như vua đến với gia đình,

Hết còn lo lắng, tốt lành hẳn hoi.

Tượng rằng: Như vua đến với gia đình,

Dưới trên đầm ấm, tận tình thương yêu.

Người gia chủ đối với gia đình, cũng như một vì vua trong một nước. Như vậy phải ăn ở sao cho xứng đáng, phải lo sao cho tài đức xứng kỳ vị, phải ý thức được trọng trách của mình, là đem lại trật tự, hoà lạc, thái thịnh và tiến bộ cho gia đình, cũng như bảo vệ, phù trì cho những người dưới quyền mình. Nếu làm được như vậy, thì chẳng việc gì phải lo, phải sợ, vì mọi sự sẽ được tốt đẹp cả. Dịch viết: Cửu ngũ: Vương cách hữu gia. Vật tuất. Cát.

Tượng Truyện bình thêm: Vương cách hữu gia. Giao tương ái dã. Người cha trong gia đình, tuy uy nghi như một vì vua, nhưng phải làm sao gây được niềm tương thân, tương ái trong gia đình. Vậy mới thật là hoàn hảo.

 6. Hào Thượng Cửu.

上 九.      有 孚 威 如. 終 吉.

象 曰.      威 如 之 吉. 反 身 之 謂 也.

Thượng Cửu. Hữu phu uy như. Chung cát.

Tượng viết:

Uy như chi cát. Phản thân chi vị dã.

Dịch:

Chững chàng, thành khẩn, uy nghi,

Rồi ra sẽ được thỏa thuê, tốt lành.

Tượng rằng: Uy nghi mà được tốt lành,

Vì mình đã có tinh thành bản thân.

Hào Thượng Cửu bàn thêm rằng: Người chủ gia đình, muốn gây được uy tín, muốn khiến mọi người kính phục, phải là con người thành tín, có đức độ thật (Hữu phu. Uy như chi cát). Tượng Truyện bàn rằng: Muốn gây được uy tín, trước hết mình phải biết tự tu, tự luyện. Tượng viết: Uy như chi cát. Phản thân chi vị dã. Đó cũng là chủ trương của sách Đại Học: Thân tu nhi hậu gia tề.

 ÁP DỤNG QUẺ GIA NHÂN VÀO THỜI ĐẠI

Đâu có củi, có lửa thì đấy có nhà (Phong Hỏa Gia Nhân). Gia Nhân dạy phải làm sao để tạo nên một gia đình hoàn hảo. Và cho rằng muốn được vậy, thì vợ phải ra vợ, chồng phải ra chồng, cha phải ra cha, con phải ra con, anh em phải ra anh em.

Gia đình theo Đông Phương, lấy chữ Hiếu làm đầu, lấy chữ Nghĩa làm trọng, và dạy mọi người trong gia đình, phải trọng nghĩa, khinh lợi. Gia đình Á Đông, là đại gia đình, gồm ông bà, cha mẹ, con cái. Xưa, đã có những gia đình Ngũ đại đồng đường, Tứ đại hay Tam đại đồng đường ( tức 5 đời, 4 đời hay 3 đời cùng ở chung với nhau).

  Ngày nay, người ta coi cá nhân là trọng, chứ không coi gia đình là trọng. Và Gia đình theo Âu Mỹ là Tiểu Gia đình chỉ gồm có vợ chồng, con cái. Chứ bố mẹ không còn ở chung với con cái. Ngày nay, người ta đề cao Tự Do cá nhân, Hạnh Phúc cá nhân, nên không còn nghĩ đến việc ở chung với cha mẹ. Cha mẹ khi già, thì vào nhà Dưỡng Lão mà ở. Hoạ hoằn thì con cái mới tới thăm nom.

Còn con cái trong nhà, thì khi đã 18 tuổi thường cũng muốn ra ngoài sinh sống, không muốn ở trong vòng kiềm tỏa của cha mẹ nữa. Vả lại, vì Nam nữ binh quyền, vì người đàn bà thường cũng đi làm lụng như đàn ông, nên công việc gia đình cũng đòi chia sẻ với đàn ông, và quyền người đàn ông trong gia đình cũng bị giảm thiểu. Người ta không chịu nhường nhịn lẫn nhau, nên hơi một tí là đòi ly dị. Và số vợ chồng ly dị ở Mỹ hiện nay không phải là nhỏ.

Thanh thiếu niên đi vào con đường tình ái quá sớm, nên những chuyện phá thai xảy ra thường xuyên, và làm cho các nhà cầm quyền điên đầu luôn. Chung qui chỉ vì Nam nữ bình quyền, Cá nhân chủ nghĩa, và Tự Do quá trớn, nên gia đình Âu Mỹ hiện nay đã bị lung lay và xao xuyến.

Thực tình mà nói, so sánh quan niệm về gia đình của Đông lẫn Tây như đã nói trên, ta thấy quan niệm Á Đông hay hơn, tuy là ngặt nghèo hơn, còn gia đình Âu Mỹ thì càng ngày càng lỏng lẻo. Ta cũng không thể nói Âu Mỹ nên theo Á Châu, nhưng tìm cho ra một đường lối mới mẻ hay hơn, khác hơn cho Âu Mỹ ngày nay, thì quả thật là khó.

Tôi nghĩ dù sao, thì mổi người trong gia đình đều nên nhịn nhục lẫn nhau đôi chút. Nếu ta nhìn vào bất cứ một vấn đề gì, thì ta sẽ thấy theo đà thời gian, cái gì cũng đổi thay, biến hóa. Có vậy, mới thấy mọi sự đều biến dịch. Mong sao, mọi sự sẽ đi đến chỗ đẹp đẽ, thành toàn.  

» Dịch Kinh Đại Toàn | Quẻ 31  32  33  34  35  36  37  38  39  40  41  42  43  44  45 

  46  47  48  49  50  51  52  53  54  55  56  57  58  59  60  61  62  63  64