|
TRUNG DUNG TÂN KHẢO
Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ
QUYỂN
II: TRUNG DUNG
BÌNH DỊCH
»
Mục lục
»
Tựa của Chu Hi
»
Chương:
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12
13
14
15 16
17 18
19 20
21 22
23 24
25 26
27 28
29 30
31 32
33
Tựa của Chu Hi
中
庸
☸
朱 熹 章 句
子 程 子 曰:
不 偏 之 謂 中;
不 易 之 謂 庸;
中 者 天 下 之 正 道,
庸 者 天 下 之 定 理.
此 篇 乃 孔 門 傳 授 心 法
,子
思 恐 其 久 而 差 也,
故 筆 之 於 書,
以 授 孟 子:
其 書 始 言 一 理,
中 散 為 萬 事,
末 復 合 為 一 理,
放 之 則 彌 六 合,
卷 之 則 退 藏 於 密,其
味 無 窮,
皆 實 學 也.
善 讀 者,
玩 索 而 有 得 焉,
則 終 身 用 之,
有 不 能 盡 者 矣.
PHIÊN ÂM
TRUNG DUNG - CHU HI CHƯƠNG CÚ
Tử Trình
Tử viết: bất thiên chi vị trung; bất dịch chi vị dung; Trung giả thiên
hạ chi chính đạo, dung giả thiên hạ chi định lý. Thử thiên nãi Khổng môn
truyền thụ tâm pháp, Tử Tư khủng kỳ cửu nhi sai dã, cố bút chi ư thư, dĩ
thụ Mạnh Tử: kỳ thư thủy ngôn nhất lý, trung tán vi vạn sự, mạt phục hợp
vi nhất lý, phóng chi tắc di lục hợp, quyển chi tắc thoái tàng ư mật, kỳ
vị vô cùng, giai thực học dã. Thiện độc giả, ngoạn sách nhi hữu đắc yên,
tắc chung thân dụng chi, hữu bất năng tận giả hĩ.
CHÚ
THÍCH
-
Trung
中
= giữa,
tâm điểm (xem bài Trung đồ phần phụ lục). - Dung
庸
= không thay đổi, vĩnh viễn trường cửu. - Chu Hi chương cú
朱 熹 章 句
= Chu Hi
phân ra từng chương từng câu. - Di
彌
= đầy rẫy. - Lục hợp
六 合
= sáu
phía, chỉ cả vũ trụ (trời, đất, đông, tây, nam, bắc). - Sách
索
= tìm tòi. - Tử
索
= tôn hiệu. - Trình Tử
程 子
(Trình Di, Trình Y Xuyên, 1033- 1107)
TRUNG DUNG - TỰA CỦA CHU HI
Trình Tử
nói:
Trung
ấy là không nghiêng không ngửa,
Dung ấy
là muôn
thủa y nguyên.
Trung
là đạo chính mọi miền,
Dung
kia là lý hiển nhiên mọi đời.
Tâm
pháp này truyền nơi cửa Khổng,
Ông Tử
Tư sợ chóng sai ngoa.
Bút
thần tay thảo thiên hoa,
Muôn
vàn truyền lại Mạnh Kha sách này.
Sách
mới thoạt trình bày một lẽ,
Sau
dần dần mới tỏa thành muôn
Cuối
cùng thu lại một nguồn.
Tung
ra, tản mạn khắp muôn phương trời,
Thu
cuốn lại, dấu nơi ẩn áo,
Hay
sao hay kỳ ảo khôn cùng.
Đó là
thực học chính tông,
Ai say
tìm hiểu sẽ thông ý mầu.
Thông
ý mầu rồi sau ứng dụng,
Dùng cả
đời cũng chẳng
hề vơi.
BÌNH LUẬN
Chu Hi
mượn lời Trình Tử để đề tựa Trung Dung. Ông xưng Trình Tử là Thầy, tuy
Trình Tử đã mất trước ông 100 năm, vì ông thụ giáo với Lý Đồng
李 侗
từ 1158
đến 1163, mà Lý Đồng là học trò La Tòng Ngạn
羅 從 彥
. La Tòng
Ngạn học Dương Thì
楊 時.
Dương Thì là môn đệ Nhị Trình.
Ông chủ
trương như Trình Tử rằng Trung Dung là chính đạo bao quát những định
luật bất biến trong thiên hạ.
Trình Tử
cho rằng sách đã viết theo luật Dịch từ nhất tán vạn, từ vạn quy nhất.
Nói cách
khác, sách khởi đầu bằng thiên mệnh, bằng bản tính con người, bằng những
định luật đã ghi tạc trong thâm tâm con người, để suy ra tam đức, ngũ
luân, định luật hiệt củ (loi de réciprocité), cửu kinh, bao quát tất cả
mọi đường lối tu tề trị bình.
Tiếp theo, lại từ cái ngọn chính trị, suy ngược trở về cái gốc tu thân,
và vạch ra những nguyên tắc học hỏi, tu trì, để có thể trở nên chí
thành, chí thiện, phối hợp với Thượng Đế. Như vậy, sách thực cao siêu
vậy.
Danh ngôn đối chiếu:
- Rends droit ton cœur
et sois constant. (L’Ecclésiastque, 2.2)
- Orderly and consistent
conduct is the essential feature of the good life. (A source book in
Indian Philosophy, p.27)
- Avec elle me sont venus à la fois tous les biens, et des richesses
innombrables sont dans ses mains. (Livre de la Sagesse, 7,11)
- Car elle est pour les
hommes un trésor inépuisable. (Livre de la Sagesse, 7,14)
- Lòng của Trời siêu vi
huyền ảo,
Lòng con người điên đảo ngả
nghiêng.
Tinh ròng chuyên nhất ngày
đêm,
Ra công, ra sức giữ nguyên
lòng Trời.
»
Mục lục
»
Tựa của Chu Hi
»
Chương:
1 2
3 4
5 6
7 8
9 10
11 12
13
14
15 16
17 18
19 20
21 22
23 24
25 26
27 28
29 30
31 32
33
|