ĐẠO ĐỨC KINH

Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ

khảo luận & bình dịch

» mục lục » khảo luận

CHƯƠNG 36

VI MINH

微 明

Hán văn:

將 欲 歙 之, 必 故 張 之. 將 欲 弱 之, 必 故 強 之. 將 欲 廢 之, 必 故 興 之. 將 欲 奪 之, 必 故 與 之. 是 謂 微 明, 柔 弱 勝 剛 強. 魚 不 可 脫 於 淵, 國 之 利 器, 不 可 以 示 人.

Phiên âm:

1. Tương dục hấp chi,[1] tất cố trương [2] chi. Tương dục nhược chi, tất cố cường chi. Tương dục phế chi, tất cố hưng chi. Tương dục đoạt chi,[3] tất cố dữ chi. [4] Thị vị vi minh,[5] nhu nhược thắng cương cường.

2. Ngư bất khả thoát ư uyên, quốc chi lợi khí, bất khả dĩ thị nhân.[6]

Dịch xuôi:

1. Trước khi làm cho chùng, thời giương ra cho thẳng. Trước khi làm cho suy yếu, thời giúp cho mạnh thêm. Trước khi vứt bỏ đi, thời làm cho hưng vượng. Trước khi muốn cướp lấy, thời hãy cho trước. Thế gọi là hiểu lẽ vi diệu (của Trời). Mềm yếu được cứng mạnh.

2. Cá chẳng khá rời vực, đồ quốc bảo chẳng nên phô trương.

Dịch thơ:

1. Muốn cho chùng, trước dương cho thẳng,

Muốn cho suy, trước tẩm mạnh thêm.

Trước khi thải loại hư hèn,

Tất cho hưng vượng, một phen huy hoàng.

Trước khi đòi lại của ban,

Thời thường sao cũng tiên vàn gia ân.

Luật trời khắc cốt minh tâm,

Xưa nay nhu lại có phần thắng cương.

2. Vực sâu cá phải náu nương,

Những đồ quốc bảo, phô trương ích gì.

BÌNH GIẢNG

Chương này Lão tử chỉ có ý khuyên ta nên sống ẩn dật, đừng chạy theo vinh hoa, phú quí làm chi.

Lẽ doanh hư của trời đất đã bày ra trước mắt. Thịnh rồi sẽ suy; mạnh rồi sẽ yếu, hưng rồi sẽ phế; có rồi sẽ mất.

Xưa nay về phương diện chánh trị hay binh bị, muốn đánh bại địch thủ, trước hết phải làm cho họ trở nên tự kiêu, tự đắc, nghĩ mình là vô địch, bất khả xâm phạm.

Việt Vương Câu Tiễn muốn báo thù Ngô Phù Sai. Văn Chủng hiến kế mà rằng: «Tôi có nghe chim bay cao, chết vì tham ăn lạ; cá ở vực sâu chết vì tham mùi thơm, bây giờ như Chúa công muốn trả thù, thì Ngô Chúa sở hảo cái gì cũng nên tìm để qua dâng, làm cho thích ý. Hiện tôi có nghĩ được bảy điều quyết phá được nước Ngô:

- Một là quyên đồ quý hóa, làm cho vui lòng Chúa tôi nước Ngô;

- Hai là mua lúa mắc giá, để nước Ngô tích tụ không được nhiều;

- Ba là dâng con gái để tâm chí mê lầm;

- Bốn là đem hiến những gỗ tốt thợ hay, khiến làm cung đền cho hết của;

- Năm là khiến mưu thần tới bày điều mưu loạn;

- Sáu là cưỡng bức những vị gian thần hay cản ngăn, khiến họ tự giết mình thì Ngô Chúa phải yếu thế;

- Bảy là tích của cải tập quân lính để thừa lúc Ngô gần suy đốn mà đánh một trận.

Câu Tiễn cho là bảy kế rất hay.» [7]

Việt Vương đem áp dụng bảy kế hoạch ấy, sau cả phá được nước Ngô, thắng trận trở về. Chiến sĩ thời áo gấm về làng, cung nhân thì tươi như hoa nở đứng đầy nơi cung điện... Nhưng ngàn năm về sau, nơi cung điện xưa của Câu Tiễn, chỉ còn có hoa tàn, cỏ úa, và trở thành nơi trú ẩn của bầy chim đa đa bay lượn vô tình.

Lý Bạch đã cảm hoài như sau:

Việt Vương Câu Tiễn phá Ngô quy,

越 王 勾 踐 破 吳 歸

Chiến sĩ hoàn gia tận cẩm y,

戰 士 還 家 盡 錦 衣

Cung nữ như hoa mãn xuân điện,

宮 女 如 花 滿 春 殿

Chỉ kim duy hữu giá cô phi. [8]

只 今 惟 有 鷓 鴣 飛

Bùi Khánh Đản dịch:

Bình Ngô Câu Tiễn kéo quân ra,

Chiến sĩ về quê, rặt gấm là,

Cung nữ như hoa đầy điện ngọc,

Ngày nay chỉ thấy bóng chim đa.

Thánh nhân hiểu lẽ thăng trầm của trời đất, nên không chạy theo vinh hoa phú quí phù du, mà vui sống ẩn dật cùng Đạo.

Cho nên muốn tiêu sái an nhiên, hãy sống ẩn dật. Cá muốn an toàn, hãy ở dưới vực sâu; đồ quốc bảo muốn khỏi mất, chớ đem khoe cho dân chúng thấy.

[1] Hấp 歙: rút lại.

[2] Trương 張: dương lên.

[3] Đoạt 奪: lấy lại.

[4] Dữ 與: cho.

[5] Vi minh 微 明: căn do thì huyền vi, hiệu quả thì rõ rệt (Hà Thượng Công).

[6] Trong Nam Hoa kinh, chương 10, Khư Khiếp, đoạn B, ta cũng thấy Trang tử lặp lại câu này.

[7] Võ Minh Trí dịch, Đông Châu liệt quốc, tr. 955-956.

[8] Xem Bùi Khánh Đản, Đường thi, tr. 513.