ĐẠO ĐỨC
KINH
Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ
khảo luận & bình dịch
»
mục lục
»
khảo luận
CHƯƠNG 66
HẬU KỶ
後 己
Hán văn:
江 海 所 以 能 為 百 谷 王 者,
以 其 善 下 之, 故 能 為 百 谷 王.
是 以 欲 上 民 必 以 言 下 之. 欲 先 民
必 以 身 后 之. 是 以 聖 人 處 上 而 民 不 重,
處 前 而 民 不 害. 是 以 天 下 樂 推 而
不 厭, 以 其 不 爭.
Phiên âm:
1. Giang
hải sở dĩ năng vi bách cốc vương giả, dĩ kỳ thiện hạ chi. Cố năng vi
bách cốc vương.
2. Thị dĩ
dục thượng dân tất dĩ ngôn hạ chi. Dục tiên dân tất dĩ thân hậu chi. Thị
dĩ thánh nhân xử thượng nhi dân bất trọng, xử tiền nhi dân bất hại. Thị
dĩ thiên hạ lạc thôi nhi bất yếm, dĩ kỳ bất tranh.
Dịch xuôi:
1. Sông
biển sở dĩ làm vua trăm hang suối chính vì khéo ở chỗ thấp, vì thế nên
làm vua trăm hang suối.
2. Bởi
vậy, muốn ngồi trên dân, ắt phải lấy lời mà hạ mình muốn đứng trước dân,
ắt phải để thân mình ra sau. Vậy nên, thánh nhân ở trên dân mà dân không
thấy nặng, ở trước dân mà dân không thấy hại. Cho nên thiên hạ thích
thôi thúc (cổ võ) mà không chán. Vì không tranh, nên thiên hạ không
tranh với mình.
Dịch thơ:
1.
Sông biển kia cớ sao mà trọng,
Nước
muôn khe thao túng vì đâu.
Biển
sông vì thấp vì sâu,
Cho
nên mới được đứng đầu muôn khe.
2.
Muốn cao cả, ngôi che nhân thế,
Phải
hạ mình nhỏ nhẹ khiêm cung.
Cầm
đầu phải ẩn sau lưng,
Mình
sau người trước chứ đừng kiêu căng.
Cho
nên những nhân quân thánh đế,
Ở trên
dân dân nhẹ như không.
Trước
dân dân vẫn nức lòng,
(Kẻ
tung người hứng như rồng gặp mây.)
Dạ vốn
chẳng toan bày tranh chấp,
Thế
cho nên chẳng gặp đấu tranh.
BÌNH GIẢNG
Chương
này Lão tử lại dạy người trên phải hạ mình khiêm cung.
Lão tử
cho rằng nếu người trên khiêm cung sẽ làm cho lòng muôn dân qui tụ về;
cũng như sông biển vì ở chỗ thấp nên nước muôn khe đều đổ xuống. Nơi
chương 8 ta cũng đã thấy câu: «Thượng thiện nhược thủy.»
上 善 若 水.
Lão tử
cho rằng người trên lời ăn tiếng nói phải từ tốn, tác phong cử chỉ phải
cho lễ độ. Nơi chương 39 và 42, Lão tử cũng đã chứng minh rằng các bậc
vương hầu xưa thường xưng mình là:
- Cô
孤
(côi cút)
- Quả
寡
( bạc đức)
- Bất cốc
不 穀
(Không
lành)
Nơi
chương 61, Lão tử cũng đã khuyên: «Đại giả nghi vi hạ.»
大 者 宜 為 下
(Kẻ cả
thời phải hạ mình.) Tư tưởng của Lão tử cũng giống tư tưởng của Dịch
kinh. Dịch Kinh hết sức đề cao sự khiêm cung. Dịch Kinh nơi Thoán truyện
quẻ Khiêm
謙
viết đại khái như sau:
Thoán rằng: Khiêm tốn mới hay,
Trời kia giúp dưới nên đầy quang minh.
Đất kia chốn thấp phận đành,
Thấp nên mới có công trình vươn cao.
Trời làm vơi chốn dồi dào,
Mà thêm vào những chỗ nào khiêm cung.
Đất xoi mòn bớt cao phong,
Để cho lòng biển lòng sông thêm đầy.
Quỉ thần hại kẻ no đầy,
Mà đem phúc lại cho người khiêm cung.
Người thường ghét kẻ thừa dùng,
Còn người khiêm tốn thực lòng thời ưa.
Trên Khiêm thì sáng mãi ra,
Dưới Khiêm ai kẻ hơn ta được nào.
Khiêm cung giữ vẹn trước sau,
Rồi ra
quân tử gót đầu hanh thông.
Cuối cùng
Lão tử dạy người trên không nên tranh chấp, như vậy sẽ thoát tranh chấp.
Chương 22 Đạo Đức Kinh cũng đã thấy viết: «Phù duy bất tranh, cố
thiên hạ mạc năng dữ chi tranh.»
夫 唯 不 爭 故 天 下 莫 能 與 之 爭.
Nếu ta nghịch với người,
người sẽ nghịch với ta; nếu ta ưa gây mâu thuẫn, người cũng sẽ ưa gây
mâu thuẫn với ta. Bằng nếu ra hòa dịu, thuận xử với người âu người cũng
sẽ hòa dịu thuận xử với ta. Đó là một định luật nhân sinh vậy!
|