ĐẠO ĐỨC
KINH
Nhân Tử Nguyễn Văn Thọ
khảo luận & bình dịch
»
mục lục
»
khảo luận
CHƯƠNG 78
NHIỆM TÍN
任 信
Hán văn:
天 下 莫 柔 弱 於 水,
而 功 堅 強 者 莫 之 能 勝, 以 其 無 以
易 之. 柔 勝 剛, 弱
勝 強. 天 下 莫 不 知,
莫 能 行. 是 以 聖 人 云:
受 國 之 垢, 能
為 社 稷 主. 受 國 不 祥,
能 為 天 下 王. 正 言 若 反.
Phiên âm:
1. Thiên
hạ nhu nhược mạc quá ư thủy, nhi công kiên cường giả mạc chi năng thắng,
kỳ vô dĩ dịch chi.
2. Nhu
thắng cương, nhược thắng cường. Thiên hạ mạc bất tri,
mạc năng hành.
3. Thị dĩ
thánh nhân vân: Thụ quốc chi cấu, năng vi xã tắc chủ. Thụ quốc bất
tường, năng vi thiên hạ vương. Chính ngôn nhược phản.
Dịch xuôi:
1. Trong
thiên hạ không gì mềm yếu hơn nước; thế mà nó lại công phá được tất cả
những gì cứng rắn. Chẳng chi hơn nó, chẳng chi thay thế được nó.
2. Mềm
thắng cứng, yếu thắng mạnh, thiên hạ ai cũng biết thế, mà chẳng ai làm
được.
3. Cho
nên thánh nhân nói: «Dám nhận lấy nhơ nhuốc của quốc gia, mới có thể làm
chủ xã tắc, ai dám gánh chịu tai họa của quốc gia, mới có thể làm vua
thiên hạ.» Lời ngay nghe trái tai.
Dịch thơ:
1.
Nước kia mềm mại mấy mươi,
Mà chi
cứng rắn cũng xoi cũng mòn.
Trần
gian chi dám tranh hơn,
Trần
gian chi dám tính toan thay vì.
2.
Mềm này lại thắng cứng kia,
Yếu
đua với khỏe, chiếm bề thượng phong.
Điều
này ai cũng thuộc lòng,
Mà nào
ai biết ra công thi hành.
3.
Thánh
nhân đã nói phân minh:
«Dám
kham nhục nước âu dành đế vương.
Giang
vai gánh chuyện bất tường,
Cho
dân cho nước, lý đương trị vì.»
Lời
ngay nghe trái tai ghê.
BÌNH GIẢNG
Hà Thượng
Công gọi chương này là Nhiệm tín. James Legge dịch là «Điều nên tin».
Điều nên
tin là điều gì? Là Bạo lực không bao giờ gây ảnh hưởng lâu dài, bền bỉ,
mà trái lại chỉ có sự khéo léo mềm mại mới chinh phục được lòng người.
Thiên
nhiên đã chứng minh điều đó. Nước là cái gì mềm yếu nhất, uyển chuyển
nhất mà thực ra đã xoi mòn được núi non, đã làm tan rã được sắt đá. Lão
tử ưa thích sánh thánh nhân với làn nước (xem lại các chương 8, và 66 v.
v.) và nhân đó cho rằng khiêm cung, từ tốn nhưng kiên nhẫn, bền bỉ sẽ
đem tới một thành công vững vàng.
Lão tử
cũng đã nhiều lần đề cao sự mềm mại, uyển chuyển và cho rằng đây mới là
bí quyết để thủ thắng (xem lại các chương 36, 58, 76, v. v.)
Có lẽ các
môn võ thuật của Á Đông sau này như nhu thuật
柔 術
(Jujutsu), nhẫn thuật
忍 術
(Ninjutsu); nhu đạo
柔 道
(Judo)
cũng đã chịu ảnh hưởng của Lão tử.
Khảo lịch
sử ta đã thấy Tần Thủy Hoàng, Hạng Võ, Hốt Tất Liệt không phải là những
người làm chủ thiên hạ muôn đời; mà những người làm chủ thiên hạ muôn
đời là những Thích Ca, Jesus, Lão tử, Khổng tử. Tất cả những vị giáo chủ
này đều chủ trương từ bi, hỉ xả, «thành nhân chi mỹ». Thật đúng là: Nhu
thắng cương, nhược thắng cường!
Trong
chương này Lão tử còn chủ trương rằng: Bậc quân vương lãnh đạo quốc gia
phải có gan nhận lãnh trách nhiệm về tất cả những chuyện hay dở xảy ra
trong nước.
Đó cũng
chính là thái độ của các vị đế vương xưa. Luận Ngữ chép: «[Vua
Thành Thang khi lên ngôi] khấn với Trời rằng: Kẻ tiểu tử này tên Lý mạo
muội dùng bò đen mà tế lễ. Dám xin minh cáo với Thượng đế chí tôn rằng:
Kẻ có tội, tôi chẳng dám tha; người (có tài đức) đáng làm bầy tôi Thượng
đế, tôi chẳng dám che dấu (mà chẳng cữ dùng). Nếu tôi gây nên tội, (xin
phạt một mình tôi), đừng phạt bá tính muôn phương. Nếu bá tính muôn
phương gây nên tội, cũng xin phạt một mình tôi thôi.»
|